גבולות של נייר: ההיסטוריה המחוקה של שכונת נווה שלום

גבולות של נייר: ההיסטוריה המחוקה של שכונת נווה שלום /
אור אלכסנדרוביץ'

משנות התשעים של המאה התשע-עשרה ועד שלהי שנות העשרים של המאה העשרים נתפס המרחב העירוני שבצפון יפו בקרב דוברי העברית כמורכב משני אזורים נבדלים – פרוור דרומי שנקרא "נווה שלום" ואזור עוני צפוני שכונה "חארת אלתנכּ" ("שכונת הפחים" בערבית). יהודים וערבים התגוררו זה לצד זה בשני האזורים. לא עברו שנים ספורות, ובדימוי הציבורי של אותו מרחב חל מהפך עמוק שלא לווה בשינויים פיזיים או דמוגרפיים מהותיים. במקום הבחנות מרחביות המבוססות על הבדלים מורפולוגיים, חברתיים וכלכליים התקבלה בתודעה העברית המשותפת חלוקה "לאומית" של המרחב, בין רקמה עירונית מודרנית ויהודית בתחומה של תל אביב לבין רקמה עירונית מדורדרת וערבית שנקראה בשם "מנשייה". חלוקה זו התבססה על קו הגבול שסורטט בין יפו לתל אביב בשנת 1921, ומאותו רגע היה "גבול של נייר" ולא קיבל ביטוי פיזי בשטח מעולם. התוצאה הייתה השכחת האופן שבו נתפס המרחב לפני סרטוט קו הגבול. יותר מכול עוותה ההיסטוריה של שכונת נווה שלום, שנחצתה לשניים עם קביעת הגבול. נקודת המבט החדשה, האנכרוניסטית, התעלמה מחלקיה של השכונה שנותרו לאחר סרטוט הגבול בתחומה של יפו, וגרמה לשכונה להיראות כ"שכונת סְפר" יהודית מרגע הקמתה, עמדה קדומנית בעימות מדומיין עם שכונה "ערבית" בשם "מנשייה". נקודת מבט זו התקבלה שלא בצדק כאמת לאמיתה גם במחקר הביקורתי של השנים האחרונות. המאמר בא לספר מחדש את ההיסטוריה של נווה שלום ולהדגים את השפעת סרטוט "גבול הנייר" בין יפו לתל אביב על השכחתה.תקציר בעברית של המאמר

Paper Boundaries: The Erased History of Neveh Shalom / Or Aleksandrowicz

Since the early 1890s and until the late 1920s the urban space in northern Jaffa was perceived among Hebrew speakers as consisting of two distinct regions – a southern suburb called "Neveh Shalom" and a northern slum dubbed Harat A Tanak (Arabic for "Tin Neighborhood"). Jews and Arabs alike resided in both parts, living side by side. Only a few years later and without the occurrence of any substantial physical or demographic transformations, the public image of the same space was profoundly transformed. Instead of spatial distinctions based on morphological, social and economic differences, the common Hebrew consciousness accepted now a "national" partition of space between a modern Jewish urban fabric in the precincts of Tel Aviv and a deteriorated and Arab urban fabric called "Manshia." This division based itself on the borderline drawn between Jaffa and Tel Aviv in 1921, a border that was since the time of its inception a "paper boundary" which was never materialized in a physical sense. The result was a total oblivion of the former urban perception of space. More than anything else, the history of Neveh Shalom, a neighborhood cut in half by the border, was distorted. The new, anachronistic, point of view overlooked the parts of the neighborhood which remained in Jaffa and began to view it as a natural-born Jewish "borderline neighborhood", a forward post in an imaginary confrontation with an "Arab" neighborhood called "Manshia." This view was wrongly accepted as an undisputed truth also among critical scholars of recent years. This paper aims at recollecting the history of Neveh Shalom while showing how the delimitation of the "paper boundary" between Jaffa and Tel Aviv resulted in the oblivion of the neighborhood's past.תקציר באנגלית של המאמר

حدود من ورق: التاريخ المطمور لنافيه شالوم /
أور ألكسندروفيتش

اعتبر الحيّز الحضري في شمال يافا بأعين السكّان الناطقين بالعبرية، منذ تسعينيات القرن التاسع عشر ولغاية نهاية عشرينيات القرن العشرين، مكوَّنًا من منطقتيْن مختلفتيْن- الضاحية الجنوبية التي تُدعى "نافيه شالوم" (واحة السَّلام) ومنطقة فقيرة شمالية يُطلق عليها تعبير "حارة التَّنك" (حارة الصّفيح). سكن اليهود والعرب جنبًا إلى جنب في هاتيْن المنطقتيْن. بعد مرور بضع سنوات، طرأ تحوّل عميق في المخيّلة الجماهيرية بشأن ذلك الحيّز لم تصاحبه تغيّرات فيزيائية أو سكانية جوهرية. بدلاً من التمييز الحيّزي المستند إلى الاختلافات المورفولوجية (الشكلية) والاجتماعية والاقتصادية فقد تلقّى الوعي الجمعي العبري بإيجابية التقسيم "القومي" للحيّز، بين نسيج حضري عصري ويهودي في منطقة نفوذ تل أبيب، وبين نسيجٍ حضري عصري وعربي يطلق عليه "المنشية". استند هذا التقسيم إلى الحدود التي وضعت بين يافا وتل أبيب في العام 1921، ومنذ تلك اللحظة اعتبر فعليًا هذا الحد الفاصل بوصفه"حدًّا من ورق" ولم يتم التعبير عنه ماديًا في المنطقة بتاتًا. كانت النتيجة فرض النسيان على النظرة السابقة إلى الحيّز قبل وضع الحدود. وأكثر ما تمَّ تشويهه كان تاريخ حي نافيه شالوم الذي شُطر إلى قسمين عند ترسيم الحدود. تجاهلت وجهة النظر الجديدة، التي تنطوي على مفارقة تاريخية، أجزاء الحي التي بقيت بعد ترسيم الحدود في منطقة يافا، وساهمت في جعل الحي يبدو وكأنه "حي من أحياء الأطراف" اليهودية منذ إقامته، جبهة في صراع متخيّل مع حي "عربي" باسم "المنشية". تمّ قبول وجهة النظر هذه من دون وجه حق بوصفها حقيقة لا غبار عليها كذلك في الدراسات النقدية في السنوات الأخيرة. يأتي هذا المقال بهدف استحضار تاريخ حي نافيه شالوم من جديد وتوفير مثال يبيّن شدّة تأثير رسم "حدود الورق" بين يافا وتل أبيب على نسيانه.