ההיסטוריה החדשה של הג'וינט: חשיש בפלסטין המנדטורית ובמדינת ישראל

ההיסטוריה החדשה של הג'וינט: חשיש בפלסטין המנדטורית ובמדינת ישראל
חגי רם

מאמר זה הוא מחקר ראשון מסוגו על אודות החשיש בפלסטין-ישראל מאז תקופת המנדט הבריטי. המאמר מבקש לבחון כיצד הוגדרה והובנה "בעיית החשיש" ואיזה שיח התפתח סביב החומר בפלסטין המנדטורית ואחר כך במדינת ישראל, ובעיקר כיצד ולמה הועמסו על החשיש משמעויות שונות שאין להן, ולא היה להן, קשר של ממש לא עם החומר עצמו ולא עם השפעותיו הפסיכו-אקטיביות. הידע על החשיש שהגיע לחבל ארץ זה ייבחן כחוליה בשרשרת של "תיאוריות נודדות", דהיינו ידע מסוגים שונים שפותח ונעשה פופולרי במקומות אחרים בעולם ואחר כך אוּזרח במקום קליטתו החדש. ראשיתו של ידע זה במפגשים קולוניאליים עם אוכלוסיות באסיה ובאפריקה שצריכת חשיש הייתה חלק בלתי נפרד מחיי הפנאי, הפולחן והרפואה שלהן. במפגשים אלה נודעה לחשיש חשיבות רבה בתהליך ההגזעה של עמים ילידים שונים ודחיקתם לשוליים. הידע על הקנביס, שנדד על פני אזורים שונים ונקלט באתרים חדשים, הותאם לתנאים המקומיים ולהיררכיות החברתיות המקומיות והוסיף להן חותמות כשרות משלו. לא זו בלבד שהחשיש תרם להדרת האוכלוסיות שצרכו אותו, הוא קיבע אותן במעמד חברתי נחות ושימש מקור נוסף, אחד מני רבים, לחרדה מפניהן ולייצוגי השנאה כלפיהן. הידע על החשיש, שהגיע מהמושבות וממדינות אירו-אמריקה, הוציא שם רע למיעוטים ולקבוצות שוליים שצרכו אותו, ומשהגיע לארץ הוא הוחל על הצרכנים העיקריים של החומר בפלסטין-ישראל: תחילה פלסטינים וערביי המדינות השכנות, ולאחר 1948 אף מהגרים-עולים מארצות מוסלמיות. אף שאין עדויות לכך שמי משתי הקבוצות הפריזו בצריכת חשיש, ואף שבעיית הסמים בארץ הייתה תופעה שולית יחסית, ידע זה שולב בתהליך יצירת המשמעויות שתכליותיו העיקריות היו היבדלות מקבוצות "אוריינטליות" והפללתן והימנעות ממנהגים ומהרגלים בעלי סממנים "ערביים".

A New History of the Joint: Hashish in Mandatory Palestine and the State of Israel
Haggai Ram

This article is a study of the history of hashish in Palestine-Israel from the beginning of the Mandatory Period. My aim is to examine how the “hashish problem” was defined and constructed and to trace the discourses that developed around it in Mandatory Palestine and subsequently in the State of Israel. In particular, I explore the extent to which hashish came to be loaded with cultural, political, ethnic, and racial meanings that have never had anything to do with the substance itself, and certainly not with its psychoactive effects. To that end, I examine the knowledge about hashish received in Palestine-Israel as a link in a chain of “traveling theories” – that is, knowledge developed and popularized elsewhere in the world and then assimilated and adapted to local circumstances and specific power relations in its new environment. This knowledge can be traced back to colonial encounters with peoples in Asia and Africa, for whom cannabis consumption was an important constituent in everyday recreational, devotional, and medicinal practices. In these encounters, hashish and its consumers were racialized and criminalized. Once the negative knowledge about hashish had arrived from the colonies and from the countries of Euro-America, where it had already been used to stigmatize minority and marginalized groups, it was applied to its principal consumers in Palestine-Israel: first to Palestinians and Arabs of neighboring countries, then to Jewish new immigrants from Islamic countries (Mizrahim). Although there is no evidence that either of these two groups were excessive hashish consumers, and although the drug problem in Israel was comparatively marginal, this knowledge was integrated into the meaning-making activity whose main objective was to exclude those groups and prevent the adoption of “Oriental” customs and habits.

التاريخ الجديد لجوينت: الحشيش في فلسطين الانتدابية ودولة إسرائيل
حجاي رام
تقوم هذه المقالة على بحث ريادي حول الحشيش في فلسطين/إسرائيل في فترة الانتداب البريطاني. تسعى المقالة إلى فحص كيفية تعريف وإدراك "قضية الحشيش" والخطاب الذي تطوّر حولها في فلسطين الانتدابية، ولاحقًا في دولة إسرائيل، والأهم كيف ولماذا حُمِّلت الحشيش الدلالات المتنوّعة والمختلفة، والتي لا تمّت بصلة فعلية مع المادة ذاتها ولا مع تأثيراتها النفسية المنشّطة. تفحص المقالة جملة المعارف حول الحشيش التي وصلت إلى البلاد عبر سلسلة "النظريات المهاجرة"، أي المعرفة بأنواعها المختلفة التي تطوّرت وتحوّلت إلى معرفة رائجة في أماكن أخرى في العالم وبعد ذلك توطّنت في مكان آخر جديد حيث استوعبت. ظهرت المعارف الأولى بشأن الحشيش خلال اللقاء الكولونيالي مع سكان آسيا وأفريقيا، حيث كان استخدام الحشيش فيها جزءًا لا يتجزّأ من ثقافة التسلية والطقوس والعلاج الطبي بينهم. وقد عزيت إلى الحشيش، في خضم هذه اللقاء، أهمية قصوى في إطار عملية عرقنة الشعوب الأصلانية المختلفة وتهميشها. لقد تمّ ملاءمة المعارف بشأن القنّب الهندي، التي انتقلت إلى مناطق مختلفة واستوعبت في مواقع جديدة، للسياقات المحلّية والتراتبية الاجتماعية المحلّية، وأضافت عليها تلك الميزات المحلّية تصديقات محلّية بشأن صلاحيتها. لم تساهم المعارف بشأن الحشيش في إقصاء الفئات السكانية المستهلكة لها فحسب، بل قامت بقولبتها ضمن طبقة اجتماعية دنيا، كما واستخدمت كمصدر إضافي، من بين جملة المصادر العديدة الأخرى، للتخويف منهم وتحويل أسهم الكراهية نحوهم. إنَّ جملة المعارف بشأن الحشيش التي وصلت من المستوطنات والدول الأوروبية-الأمريكية قد لطّخت سمعة الأقليات والمجموعات الهامشية المستخدمة لهذه المادة ، وحين وصلت هذه المعارف إلى البلاد استخدمت ضد فئة المستهلكين المركزية لهذه المادة في فلسطين/إسرائيل: بداية ضد الفلسطينيّين وبقية السكان العرب في البلاد المجاورة، ولاحقًا بعد 1948 استعملت كذلك ضد المهاجرين اليهود من البلاد العربية والإسلامية. بالرغم من غياب شهادات تفضي إلى استعمال مفرط للحشيش بين هاتين الفئتين، وبالرغم من كون قضية المخدرات في البلاد كانت ظاهرة هامشية نسبيًا، إلاَّ أنَّ هذه المعارف قد اندمجت في عملية استحداث دلالات تسعى بصورة خاصة إلى عزل الفئات "الشرقية" وتجريمها وتحريم اعتماد عادات وأنماط تحمل سمات "عربية".