הכלכלה הפוליטית של מחאת 2011 : ניתוח דורי־מעמדי

הכלכלה הפוליטית של מחאת 2011 : ניתוח דורי־מעמדי /
זאב רוזנהק ומיכאל שלו

מאמר זה בוחן את יחסי הגומלין בין גורמים כלכליים לבין גורמים פוליטיים שהובילו להופעתה המפתיעה של המחאה החברתית בישראל בקיץ 2011. אנו מציגים ניתוח דורי-מעמדי, המתמקד במיקום של היוזמים והמובילים של המחאה – צעירים מן המעמד הבינוני – במבנה אי-השוויון בישראל ובסיכויי החיים שלהם. טענתנו המרכזית היא שבשל הדינמיקה של הכלכלה הפוליטית הישראלית, בני דור מעמדי זה נקלעו למצב שבו הם מתקשים לשמור על רמת החיים של הדור הקודם של המעמד הבינוני, שאליה הורגלו בשנותיהם המעצבות בבית הוריהם. הליברליזציה המקיפה של הכלכלה הפוליטית בישראל בעשורים האחרונים, אשר תרמה לעלייה ניכרת ברמת החיים של דור ההורים ולשיפור בסיכויי החיים שלהם בשנות התשעים של המאה שעברה, היא גורם אשר מקשה כעת על השעתוק המעמדי הבין-דורי של חלק ניכר מן המעמד הבינוני. אנו גורסים כי דינמיקה דורית-מעמדית זו בשילוב עם דינמיקות פוליטיות, עומדת ביסוד הצמיחה של תנועת המחאה ותביעותיה המכילות ל"צדק חברתי". לניתוח מסוג זה יש משמעות גם מעבר למקרה הישראלי, והוא יכול לשפוך אור על אחת השאלות התיאורטיות שגל המחאה הנוכחי בחברות המערביות מציב לפני חקר התנועות החברתיות. בכמה היבטים מרכזיים – במיוחד הרקע החברתי של פעילי המחאה והמשתתפים בה ופרקטיקות הפעולה הקולקטיבית שהם נוקטים – המחאה הנוכחית דומה לדפוס מוכר של תנועות חברתיות "חדשות" ו"פוסט-מטריאליסטיות". עם זאת, תביעותיה של המחאה חלוקתיות באופן מובהק: דרישה לשינוי בחלוקת המשאבים ובמבנה אי-השוויון, ולשינוי ביחסי מדינה–כלכלה. כך, הדינמיקה הדורית-מעמדית המתלווה למיסוד המשטר הניאו-ליברלי ולמשבר הנוכחי שלו הובילה לצמיחה של תנועת מחאה שתובעת לערוך רה-פוליטיזציה של סוגיות כלכליות וחלוקתיות.

The Political Economy of the 2011 Protests: A Class and Generational Analysis /
Zeev Rosenhek and Michael Shalev

The relations among the economic and political factors that led to the unexpected eruption of the social protest are examined. The class and generational analysis focuses on the diminishing opportunities available to the protest’s instigators and leaders—young middle-class adults—and how the change is linked to the dynamics of inequality in Israel. The main argument is that the Israeli political economy has produced a situation in which this class-generational cohort is struggling to maintain the lifestyle and standard of living enjoyed by its parents’ generation. The general liberalization of the Israeli economy in recent decades, which contributed to a substantial rise in the living standards of the previous generation and to expanded opportunities in the 1990s, now impedes class reproduction for a significant segment of the next generation of the middle class. This class-generational dynamic was decisive for the emergence of the protest movement and its inclusive demands for social justice.

Such an analysis can illuminate one of the key theoretical questions that the current wave of protests raises for the study of social movements. In a number of important ways, Occupy-type protests have followed a pattern familiar from earlier “new” social movements, particularly with regard to the social background of the activists and participants and the forms of collective action they have adopted; but the context of socio-economic injustice that animates these protests and constitutes their core is unmistakably materialistic. They challenge key elements of the prevailing model of state-economy relations, in pursuit of a redistribution of resources and remaking of the structure of inequality. In a dialectical process, the class and generational dynamic that accompanied the installation of the neoliberal regime and its current crisis led to the emergence of protest movements that seek to repoliticize distributive and economic issues.

الاقتصاد السياسي لاحتجاجات 2011: تحليل جيلي- طبقي /
زئيف روزنهك وميخائيل شاليف

يتناول هذا المقال العلاقة بين العوامل الاقتصادية وبين العوامل السياسية التي أدَّت إلى الظهور المفاجئ للاحتجاجات الاجتماعية في إسرائيل خلال صيف 2011. يقدّم الكاتبان تحليلاً جيليًّا- طبقيًّا، يركّز أساسًا على الفرص المتاحة أمام المبادرين للاحتجاجات وقاداتها – شباب ينتمون إلى الطبقة الوسطى- وموقعهم في مبنى غياب المساواة في إسرائيل. يتلخّص الطَّرح الرئيس للكاتبين في أنه بسبب دينامية الاقتصاد السياسي في إسرائيل، فإنَّ فئة الجيل المنتمية إلى هذه الطبقة قد وجدت نفسها في وضعيةٍ جعلت من الصعب عليها الاحتفاظ بمستوى حياة أبناء وبنات الجيل السابق المنتمين إلى الطبقة الوسطى، ذلك المستوى الذي اعتادوا عليه في سنوات تكوينهم ضمن أسرهم. إن السياسة الليبرالية الواسعة المعتمدة في الاقتصاد السياسي في إسرائيل في العقود الأخيرة، والتي أدَّت إلى ارتفاع حادّ في مستوى المعيشة لدى جيل الآباء وتحسين فرص حيواتهم في تسعينيات القرن الماضي، أضحت حاليًا عثرة أمام فرص الاستنساخ الطبقي بين الأجيال لقسم كبير من فئة المنتمين إلى الطبقة الوسطى. يدعي الكاتبان أنَّ الدينامية الجيلية-الطبقية هذه، جنبًا إلى جنب مع الديناميات السياسية الطارئة، تقف في أساس ظهور حركة الاحتجاج ومطالبها الشاملة "للعدالة الاجتماعية". يحمل مثل هذا التحليل دلالات تتجاوز الحالة الإسرائيلية، وبوسعه إلقاء الضّوء على إحدى المسائل النظرية التي تطرحُها الاحتجاجات الراهنة في المجتمعات الغربية أمام دراسة الحركات الاجتماعية. وفي عدّة جوانب رئيسة – وخاصة فيما يتعلَّق بالخلفية الاجتماعية للناشطين في هذه الاحتجاجات والمشاركين فيها وممارسات العمل والأنشطة الاجتماعية التي يمارسونها – فإن الاحتجاجات الحالية تشبه نمطًا معهودًا للحركات الاجتماعية "الجديدة" و"ما بعد المادية" (post-materialist). مع ذلك، تتَّسم مطالب هذه الاحتجاجات بالطابع التوزيعي على نحو بارز: المطالبة بتغيير طريقة توزيع الموارد وفي تركيبة انعدام المساواة، وكذلك إجراء تغيير في العلاقة القائمة بين الدولة والاقتصاد. وعليه، فإنَّ الدينامية الجيلية-الطبقية المصاحبة لمأسسة النظام الليبرالي الجديد وللأزمة الحالية أفضت إلى ظهور حركات احتجاج تطالب بإعادة تسييس قضايا اقتصادية وكل ما يرتبط بقضايا توزيع الموارد.