העיניים שהיו למבט: הר החרמון ומקומו בשיח הטריטוריאלי הישראלי לאחר 1973

העיניים שהיו למבט: הר החרמון ומקומו בשיח הטריטוריאלי הישראלי לאחר 1973 /
מוריאל רם
על ידי דיון במושג המבט, מאמר זה בודק כיצד הוכלל הר החרמון בנוף המדומיין של ישראל, ומנתח את הניסיונות לשלבו בזהות הטריטוריאלית הישראלית בעקבות מלחמת יום כיפור (1973). ההצדקה הישראלית להמשך ההחזקה בחרמון התפתחה במסגרת שיח חילוני שהתבסס על שיקולים גיאו-אסטרטגיים (ההר כמוצב צבאי) או אזרחיים (ההר כאתר סקי "אלפיני"). אחרי מלחמת יום כיפור הונצח ההר וכמעט קוּדש בשיח הציבורי הציוני בישראל בתפקידו כ"עיניים של המדינה". נותרה אפוא כפילות פרדוקסלית, שכן הוא נקשר לשטחים שנחשבו בעיני חלקים מהחברה הישראלית לשטחים כבושים המוחזקים שלא כחוק.
המאמר מתמקד בשיח התרבותי והפוליטי שהתפתח סביב החרמון אחרי מלחמת יום כיפור, ובייחוד בדימוי האורגני, "העיניים של המדינה", שהציג את ההר כעמדת תצפית לאומית והפך אותו לנקודת ציון גיאו-פוליטית מרכזית. המחבר טוען כי ניכוסו הפיזי והתרבותי של הר החרמון על ידי ישראל הוא ציון דרך חשוב בהתפתחות השיח הלאומי. ככזה, מבטו של הר אינו מופנה רק מזרחה, אלא גם משמש בבואה לתובנות חשובות באשר לתבניות שונות של הנרטיבים הגיאו-פוליטיים הציוניים.

The Eyes of the Nation: Mt.  Hermon in Zionist Territorial Discourse /
Moriel Ram

This paper explores how Mt. Hermon was incorporated into Israel's imagined landscape and analyses the attempts to integrate Mt. Hermon within Israeli territorial identity subsequent to the Yom Kippur War (1973) by discussing the concept of the gaze. Israel's justification for holding Mt. Hermon developed within secular discourse based on geo-strategic (the mountain as a military outpost) or civilian (the mountain as a snowy "alpine" resort) considerations.  After the Yom Kippur War, Mt. Hermon was commemorated and almost sanctified in the Israeli Zionist public discourse as the "eyes of the nation".  A paradoxical ambiguity remained, as it was interconnected with the territories considered to be un-lawfully occupied by parts of Israeli society.

The paper focuses on the cultural and political discourse of Mt. Hermon that developed after the Yom Kippur War; especially its organic image as "the eyes of the nation" which envisioned the mountain as a national observation post and transformed it into a major geopolitical landmark. I claim that Israel's physical and cultural appropriation of Mt. Hermon is an important milestone in the development of the national discourse. As such, the mountain's gaze is not only eastwards but can also be understood as a mirror that reflects important insights on the various patterns of Zionist geopolitical narratives.

عيون الأمّة: جبل الشيخ في الخطاب الإقليمي الصهيوني /
مورئيل رام

تسعى هذه المقالة إلى الكشف عن كيفية دمج جبل الشيخ في المنظرية (landscape) الإسرائيلية المتخيّلة وإلى تحليل محاولات إدخال جبل الشيخ في الهوية الإقليمية الإسرائيلية في أعقاب حرب تشرين الأول 1973 (حرب يوم الغفران وفق المعجم الإسرائيلي) عبر مناقشة مصطلح الإطلالة. نبعت الشرعية التي طُوِّرت في إسرائيل بخصوص استمرار الاستيلاء على جبل الشيخ من خطاب علماني استند إلى اعتبارات جيوسياسية (الجبل بوصفه القاعدة العسكرية الأمامية) وأخرى مدنية (الجبل بوصفه منتجعًا شاهقًا وحيدًا في البلاد مكسوًا بالثلوج). بعد حرب تشرين الأول 1973، تمّ إحياء ذكرى احتلال جبل الشيخ إلى درجة تحويله إلى ما يشبه القداسة في الخطاب الصهيوني الإسرائيلي الجماهيري لأنه يمثّل "عيون الأمّة". ولكن وعلى الرغم من ذلك، هنالك أجزاء في المجتمع الإسرائيلي ترى بهذا الاستيلاء المستمر احتلالاً غير شرعي.

تركّز المقالة على الخطاب الثقافي السياسي حول جبل الشيخ، ذلك الخطاب الذي تشكّل في أعقاب حرب تشرين الأول 1973، وخاصّة تشكيل صورته العضوية بوصفه "عيونًا للأمّة"، تلك الصورة التي ترى بهذا الجبل منصّة قومية للإشراف على المحيط ومراقبته، وحوّلته إلى أحد المعالم الجغرافية العظيمة في البلاد. وأدّعي هنا أنَّ هذه العناية المادية والثقافية الإسرائيلية لجبل الشيخ تعتبر معلمًا بالغ الأهمية في تطوّر الخطاب القومي في إسرائيل. وعليه، فإنَّ ميزة إطلالة الجبل على الناحية الشرقية للبلاد ليست هي الميزة التي حوّلته برأينا إلى مكان هام، وإنما هي ميزة إدراكنا للجبل بوصفه مرآة تعكس بعض الأفكار الهامة لفهم أطر العديد من الروايات الجغرافية الصهيونية.