הקרנבל: מחאה בחברה ללא אופוזיציות

הקרנבל: מחאה בחברה ללא אופוזיציות /
יהודה שנהב

המחאה של קיץ 2011 בישראל הציגה אפשרויות חדשות לפעולה פוליטית, יצרה מרחבים דמוקרטיים אלטרנטיביים ואף העניקה לגיטימציה חלקית למחאות מקבילות של קבוצות רדיקליות יותר. עם זאת, היא לא יצרה אופוזיציה כלכלית-פוליטית של ממש ואף בגדה בערכים דמוקרטיים. עובדה בולטת היא שהמחאה זכתה לקונסנזוס לאומי חסר תקדים: 85–90 אחוזי תמיכה בקרב היהודים, בהם בכירים במשק, שרים ותעשיינים. כל קונסנזוס, ובכלל זה הקונסנזוס סביב המחאה שבו מסה זו עוסקת, נוטה מעצם טבעו להסתיר ולטשטש מחלוקות פוליטיות, אידיאולוגיות או אתניות. קונסנזוס זה הושג באמצעות "א-פוליטיות אסטרטגית" בעייתית שכללה: (1) התעלמות מן המגמות האנטי-דמוקרטיות החריפות ביותר שידע המשטר בישראל מעודו (הרחבת מצב החירום, פיצול חוק האזרחות וחקיקה גזענית בשם הצורך להגן על המדינה מפני אויביה); (2) שיח לאומי-רפובליקני מריטוקרטי, נטול צבע, ששלל את הכלכלה הפוליטית המפוצלת בישראל על בסיס אתני, לאומי או אתנו-מגדרי; (3) בגידה בערכים דמוקרטיים ובזכויות אדם בסיסיות ומסגורן בבחינת סוגיות פוליטיות, המזוהות עם מאבק של "השמאל".
הלכה למעשה, המחאה התנהלה על פי המודל הבכטיני של ה"קרנבל". הקרנבל — המכיל מסרים חתרניים ומאפשר פוליטיזציה זמנית של המציאות על ידי החלפת תפקידים, לעג להיררכיות ובוז כלפי בכירים בשלטון – אף יכול לצאת משליטה. עם זאת האפקטיביות שלו מוגבלת משום שהוא מסתיים בסוף היום, כשהמשתתפים שבים אל בתיהם. בהקשרים ניאו-ליברליים, שהם ממילא פוליפוניים כמו במקרה הישראלי, הקרנבל הופך לפעילות עודפת המעניקה, שלא בטובתה, לגיטימציה להתפתחויות האנטי-דמוקרטיות.תקציר בעברית של המאמר

The Carnival: Protest in a Society with no Oppositions /
Yehouda Shenhav

The social protest of summer 2011 generated new options for political action, created alternative democratic spaces, and accorded partial legitimacy to parallel protests by more radical groups. Nevertheless, it did not forge a significant economic and political opposition and in fact betrayed democratic values. It is conspicuous that the protest enjoyed an unprecedented national consensus, with 85% to 90% support among Jews, including senior figures in government, private business, and industrialists. Any consensus, including that about the protest addressed by this essay, tends by its very nature to conceal and blur political, ideological, and ethnic disputes. This consensus was achieved by means of a problematic "strategic de-politization," which included: (1) Overlooking the most acute antidemocratic trends that Israel has ever known (extension of the State of Emergency, the differential Citizenship tracks for Jews and Palestinians, and additional racist legislation); (2) a colorless meritocratic republican-national discourse that rejected the political economy in Israel and its division on an ethnic, national, or ethno-gender basis; (3) a betrayal of democratic principles and basic human rights and their relegation to the status of political issues, identified with the struggles of the "Left."
In practice, the protest followed the Bakhtian model of the carnival. The carnival, which incorporates subversive messages and permits temporary politicization by means of role-switching, mockery of hierarchies, and scorn for the senior echelons of government—can get out of control, too. All the same, its effectiveness is limited, because it winds down at the end of the day, when the revelers go back home. In neoliberal contexts, which are of course polyphonic, as in the Israeli case, the carnival becomes a surplus activity that, to its own detriment, accords legitimacy to the antidemocratic developments.

المهرجان: احتجاجات في مجتمع بدون معارضة /
يهودا شنهاف
طرحّت احتجاجات صيف 2011 في إسرائيل فرصًا جديدةً للعمل السياسي، وخلقت فضاءات ديمقراطية بديلة كما ومنحت شرعية جزئية لاحتجاجات موازية لمجموعات أكثر راديكالية. مع ذلك، فإنها لم تخلق معارضة اقتصادية سياسية فعلية واختارت خيانة القيم الديمقراطية. إحدى الحقائق البارزة للعيان هي أنَّ هذه الاحتجاجات حظيت بإجماع قومي منقطع النظير: فقد أيّدها 85-90% في الوسط اليهودي، بما في ذلك شخصيات مرموقة في القطاع الاقتصادي، ووزراء وأرباب الصناعة. إنَّ كلّ إجماع، بما في ذلك الإجماع حول الاحتجاجات التي هي موضوع هذا المقال، يميل بطبيعته إلى إخفاء وطمس الخلافات السياسية والأيديولوجية والإثنية. لقد تحقّق هذا الإجماع بواسطة اعتماد "الابتعاد الاستراتيجي عن التسييس" الإشكالي والذي تضمّن: (1) تجاهل التوجّهات القوية جدًا المناهضة للديمقراطية التي شهدها النظام في إسرائيل منذ نشأته (توسيع مجال حالة الطوارئ، وتجزئة قانون المواطنة، وسنّ قوانين عنصرية بذريعة حماية الدولة من أعدائها)؛ (2) خطاب قومي-جمهوري استحقاقراطي عديم اللون رفض الاقتصاد السياسي المجزّأ في إسرائيل على أساس إثني، أو قومي أو إثني جندري؛ (3) خيانة القيم الديمقراطية وحقوق الإنسان الأساسية ووضعها ضمن إطار القضايا السياسية التي تنتمي إلى القضايا التي يناضل من أجلها "اليسار".
على نحو نظري وعملي، فإن الاحتجاجات قد جرت على غرار نموذج "مهرجان" باختين. ونعني ذلك المهرجان الذي يشتمل على إشارات باطنية ويسمح بالتسييس المؤقّت للواقع عبر تبادل الأدوار، والاستهزاء من الهرمية ونظرة ازدراء نحو كبار المسؤولين في النظام، والذي من شأنه أن يخرج عن نطاق السيطرة. مع ذلك، فإن كفاءته محدودة نظرًا لأنه ينتهي عند نهاية اليوم حين يعود المشاركون فيه إلى منازلهم. وفي سياقات الليبرالية الجديدة، المتعدّدة الأصوات كما في الحالة الإسرائيلية، يتحوّل المهرجان إلى نشاط زائد يمنح شرعية للتطوّرات المناهضة للديمقراطية والتي لا تصب في صالحها.