על הֲזָרָה ואִזרוח: הערבית והעברית בשילוט הדרכים בגליל

על הֲזָרָה ואִזרוח: הערבית והעברית בשילוט הדרכים בגליל
עאמר דהאמשה וליאורה ביגון

מאמר זה בוחן את הייצוג החזותי-לשוני של השפה הערבית ושל השפה העברית בשילוט הדרכים של מנגנוני השלטון הישראלי בחבל הגליל. לאור העובדה שהמרחב בישראל הוא תוצר של הבניה ממסדית-לאומית, ובמסגרת יחסי הכוחות של רוב-מיעוט המעצבים את התודעה הפוליטית, שלטי הדרכים משמשים מכשיר רב-עוצמה בידי המדינה להקניית ערכים תרבותיים, חברתיים ולאומיים לתושביה. שלטי הדרכים הם חלק מתהליך של ייצור הנוף הלשוני, וביכולתם להשפיע על הערכים, האמונות ודרכי החשיבה של המשתמשים במרחב. המאמר מציע סקירה שיטתית ראשונה מסוגה של היבטים שונים של השילוט: מיקומם וארגונם של השמות הערביים והעבריים על השלטים, הבולטות שלהם בנוף וסוגיית כתיבתם ותעתוקם.
ניתוח היבטים אלה של שילוט הדרכים בגליל חושף מדיניות רטורית הפועלת בשני כיוונים: מחד גיסא, השלטים יוצרים הדרה מרחבית של הזיכרון הפלסטיני בניסיון לאזרח את החברה הפלסטינית באמצעים לשוניים מניפולטיביים, שיביאו אותה לקבל את דימויי השלטון על חשבון המאגר הטופונימי העשיר שלה ולפתח קשר מטושטש ומעורפל לסביבה; ומאידך גיסא השלטים מנכיחים את זהותה של הלשון העברית ואת עולם הדימויים הנקשר אליה במטרה לתמוך בפרויקט הציוני, לחזק את התודעה האזורית של דוברי העברית ולפתח בקרבם תחושת שייכות וניכוס מרחבי. ואולם, כפי שאופייני למצבים קולוניאליים מורכבים, לעולם אין מדובר על יחסי כוחות חד-ממדיים בין החברה השולטת לחברה הנשלטת ובין המוענים לנמענים. תחת זאת, המאמר חושף את הפוטנציאל החתרני של הקריאות היומיומיות במרחב ושל המשא ומתן הדינמי בין הקבוצות המעורבות.

Between Defamiliarization and Naturalization: Arabic and Hebrew on Road Signs in the Galilee
Amer Dahamshy and Liora Bigon

Belonging, as it were, to a banal reality, experienced as mere informative and everyday images, innocent and indisputable, road signs are part of the process of producing the linguistic landscape. As such, they can shape the values, beliefs, and modes of thought of the users of that space. In light of the fact that everyday spatiality in Israel is a product of the national-institutional construction of power relations between the Jewish majority and the Arab minority, we conceptualize the road-sign system as a political vehicle of the state intended to convey socio-cultural and national values to its citizens. The focus of our article is on the visual and linguistic representations of toponyms in Arabic and Hebrew in the Israeli road-sign system in the Galilee region: we will explore the toponymic inscriptions in Arabic and Hebrew in terms of their positioning and organization on the signs; their prominence in the landscape; and the various ways of writing, translating, and transliterating them.
Our analysis exposes a bipartite rhetorical policy of the Israeli agencies involved: on the one hand, there is spatial exclusion of Palestinian memory and a simultaneous attempt to naturalize Palestinian society through various linguistic manipulations whose aim is to cause this society to embrace governmental images at the expense of its own rich toponymic corpus, thus creating an ambiguous sense of place. On the other hand, there is an attempt to establish the identity and related imagery of the Hebrew language, thus supporting the Zionist project, by consolidating the regional consciousness of the Hebrew-speakers and developing among them a sense of spatial belonging and appropriation. Nevertheless, our analysis also shows that, as in various other colonial situations, there are never unidirectional power relations between the colonizer and the colonized societies, and between the addressers of semiotic messages and the addressees. It exposes the subversive potential in “everyday” readings of the landscape and in the dynamic negotiations between the groups involved.

حول التغريب والتوطين: تجلّي اللغة العربية واللغة العبرية على لافتات الطرق في الجليل
عامر دهامشة وليئورا بيغون
تقوم المقالة الحالية بفحص التمثيل اللغوي-المرئي للغة العربية واللغة العبرية كما تتجلّيان على لافتات الطرق نتاج أجهزة السلطة الإسرائيلية في منطقة الجليل. في ضوء حقيقة أنَّ الحيّز في إسرائيل يعتبر نتاجًا لبناء مؤسّساتي وطني، وفي إطار موازين القوى القائمة بين الأغلبية والأقلية المسؤولة عن بلورة الوعي السياسي، تُستخدم لافتات الطرق كأداة بالغة القوة بيد الدولة بغية غرس القيم الثقافية والاجتماعية والوطنية القومية للسكّان في إسرائيل. تعتبر لافتات الطرق جزءًا من عملية إنتاج المشهد اللغوي، وباستطاعتها التأثير على القيم والاعتقادات وطرق التفكير لمستخدمي الحيِّز. تعرض المقالة عرضًا منهجيًّا هو الأول من نوعه بشأن الأوجه المختلفة للافتات: موضعة الأسماء العربية والعبرية وترتيبها على اللافتات، ودرجة وضوحها في المشهد، وكيفية كتابتها ونقحرتها (النقل الحرفي للأسماء من لغة أجنبية إلى العربية).
يكشف تحليل هذه الأوجه لمسألة لافتات الطرق في الجليل عن سياسة خطابية تسعى باتجاهين متكاملين: من جانب، تنتج اللافتات إقصاءً حيّزيًا للذاكرة الفلسطينية، كمحاولة لتطويع أو توطين المجتمع الفلسطيني عبر التلاعب بوسائل لغوية، وذلك بغية جرّه إلى استبطان أمثولات السلطة على حساب معجم الأسماء الفلسطينية الغني، إضافة إلى استحداث بلبلة ومحو ملامح المشهد المحيط؛ ومن الجانب الآخر، تفرض اللافتات حضور هوية اللغة العبرية وعالم الأمثولات المرتبط بها بهدف دعم المشروع الصهيوني، وتعزيز الوعي الإقليمي للناطقين بالعبرية وغرس شعور بالانتماء في أفئدتهم، إضافة إلى تعزيز السيطرة الحيّزية. وبالرغم من ذلك، وانسجامًا مع ما يحدث في حالات كولونيالية معقّدة، لا يدور الحديث بتاتًا حول علاقات القوة ذات البُعد الواحد بين المجتمع المسيطِر وبين المجتمع المسيطَر عليه، بين المرسِل والمرسَل إليه. وتكشف المقالة النِّقاب عن الطاقة الكامنة الخفية في القراءات اليومية في الحيِّز وعن التفاوض الديناميكي القائم بين المجموعات المشاركة.