פעילויות חסרות תוחלת: על השתלות פרפורמטיביות, זהות ואוטופיה ביצירתו המוקדמת של פנחס כהן גן

פעילויות חסרות תוחלת: על השתלות פרפורמטיביות, זהות ואוטופיה ביצירתו המוקדמת של פנחס כהן גן
דרור הררי

במחצית הראשונה של שנות השבעים של המאה העשרים ביצע האמן פנחס כהן גן סדרת "פעילויות" אמנותיות שהיוו נדבך חשוב במפנה הפרפורמטיבי באמנות הישראלית, קרי המעבר מיצירת האמנות המגולמת באובייקט המוגמר והנצחי אל פעולת היצירה תלוית הזמן והמקום ואל הסובייקט היוצר. מאפיין פרפורמטיבי בולט וייחודי בפעילויותיו של כהן גן היה השימוש שעשה במתודת ה"השתלה": החדרת גורם זר לתוך סביבה מובחנת (אקולוגית, תרבותית או אסתטית) בניסיון חסר סיכוי לשלבו בתוכה. פעילויותיו של כהן גן, המהגר ממרוקו, ה"פליט", היו אוטוביוגרפיות: הן לא רק שיקפו את רוח הזמן המושגית ואת הרצון לדה-מטריאליזציה של האמנות, אלא גם ובמיוחד היוו את המנגנון שאפשר לו להעביר בהדרגה את הדגש ביצירתו אל עיסוק בעצמי ובזהותו בהקשריהם ההיסטוריים, התרבותיים והפוליטיים. פעולות ההשתלה תרגמו את חוויית הזרות של כהן גן ואת כישלון התכתו בכור הישראליות למעשה אמנותי. המחבר בוחן את עבודותיו של כהן גן מבעד לפריזמה תיאורטית משולבת של מחקר הפרפורמנס והשיח המזרחי הביקורתי, ובהקשר של המפנה הפרפורמטיבי באמנות הישראלית. הוא מנסח ומפענח את המתודולוגיה הייחודית של פעילויותיו ומציע קריאה חברתית-פוליטית שלהן, על רקע הנכחתה (הגלויה והסמויה) של שאלת הזהות ולאור הנסיבות ההיסטוריות של התקופה (ישראל בין מלחמת ששת הימים למלחמת יום הכיפורים) והתעוררותו המחודשת של שיח האוטופיה באותן שנים.

Hopeless Activities: On Performative Transplantations, Identity and Utopia in Pinchas Cohen Gan’s Early Work
Dror Harari

In the first half of the 1970s, the Moroccan-born artist Pinchas Cohen Gan, who had immigrated to Israel in the 1940s, performed a series of artistic “activities” that played a significant part in the performative turn in Israeli art – that is, the shift from the art object to the act of its creation in time and place and to the artist’s self. This essay examines Cohen Gan’s autobiographical activities in the context of this performative turn, analyzes their characteristic methodology, and offers an interpretation of their socio-political significance in light of his identity politics, the historical circumstances and the revival of the utopian discourse. It shows that Cohen Gan’s activities not only reflected conceptualist trends and the de-materialization of the art object, but more importantly enabled him to gradually shift the emphasis from the artwork to his “self” and his identity in their historical, cultural and political contexts. This essay suggests that a prominent performative characteristic of Cohen Gan’s works was his use of the technique of “transplantation”: the insertion of a foreign element into a particular ecological, cultural and aesthetic environment in a futile attempt to assimilate it within that environment. More specifically, this method reflected Cohen Gan’s own failure, as a Jewish immigrant from a Muslim country, to assimilate in the Israeli “melting pot.” Drawing on Herbert Marcuse’s 1967 notion of “the end of utopia,” this essay further argues that Cohen Gan’s impossible transplantational activities criticized the prevalent idea, after the Six Day War, that the dream of a Zionist-Israeli utopia was coming true.

نشاطات غير مجدية: أغراس فنّية والهوية والطوباوية في أعمال الفنان بنحاس كوهن غان المبكّرة
درور هراري

أدّى الفنان فنحاس كوهن غان في النصف الأول من السبعينيات سلسلة من "النشاطات" الفنية شكّلت مساهمة هامة في تحوّل الفنون الاستعراضية في إسرائيل، نعني الانتقال من إنتاج الفنون المتجسّدة في شيء/منتج نهائي وأزلي إلى نشاط إبداعي متعلّق بالزمان والمكان والتركيز على الفاعل المبدع. إن إحدى الخصائص الاستعراضية الجلية والمتميزة في نشاطات كوهن غان تكمن في استخدامه نمط "الغرس": استدخاله عنصرًا غريبًا في محيط محدّد (بيئي، ثقافي، جمالي) كمحاولة مستحيلة من طرفه لدمجه بداخله. إن أعمال كوهن غان، المهاجر من المغرب، "اللاجئ"، تعكس سيرته الذاتية، وهي لا تمثّل روح العصر على صعيد الاصطلاحات وطمس الأوجه المادية للفنون فحسب بل تشكّل بصورة خاصة منظومة تمنح الفنان فرصة انتقال مركز الثقل في أعماله الإبداعية تدريجيًا إلى التعامل مع ذاته ومع هويته في سياقات تاريخية وثقافية وسياسية. إن عمليات الغرس غير المجدية تعتبر تمثيلاً لتجربة الغربة التي تخفق بين أضلاع كوهن غان وفشل صهره في بوتقة الهوية الإسرائيلية وتجسيدها في عمل إبداعي. يحلّل الكاتب أعمال كوهن غان عبر منظور يجمع بين دراسة العمل الاستعراضي والخطاب الشرقي النقدي، وذلك في سياق التحوّل الطارئ على الفنون الاستعراضية في إسرائيل. يسعى الكاتب إلى صياغة وتحليل المنهجية المميّزة القائمة في صلب نشاطات الفنان، ويقترح الكاتب قراءة اجتماعية سياسية لها وذلك في ضوء الفرض (الجلي والخفي) لمسألة الهوية وفي ضوء الظروف التاريخية المحدّدة (إسرائيل بين حربي حزيران 1967 ورمضان 1973) وخروجها إلى النور كذلك في معرض نهضة متجدّدة لخطاب الطوباوية.