ההר והמבצר: קמפוס הר הצופים בדמיוּן המרחב הלאומי הישראלי

ההר והמבצר: קמפוס הר הצופים בדמיוּן המרחב הלאומי הישראלי /
איילה לוין

מקומו המבודד של קמפוס האוניברסיטה העברית שעל הר הצופים מעבר לקו הירוק, יחד עם חזותו המבצרית, מכוננים אותו כאלטר-אגו של הקמפוס שבגבעת רם, המוקף במוסדות ממלכתיים ומשתלב בתוכם. היחס הוויזואלי שקמפוס הר הצופים מקיים עם העיר העתיקה, באופן שמהדהד אחריה אך גם מתבצר כנגדה, מעלה שאלות לגבי השיקולים שהנחו את מייסדי האוניברסיטה באשר למיקומה בשנת 1914 ולגבי רצונם של אדריכלי הקמפוס לקשור בין העיר העתיקה לקמפוס עם סיפוח מזרח העיר בשנת 1967. חיבור זה בוחן את האופן שבו שולב ההר בהיסטוריה הציונית ואת השפעתן של 19 שנות היותו מובלעת ישראלית בשטח ירדני על עיצוב המבנה המחודש של הקמפוס, ומנתח את מיקומו של הקמפוס ביחס לגבולות העיר והמדינה בתודעה הלאומית הישראלית. הציר המרכזי של הדיון — שנע בין ההיסטוריה של האוניברסיטה העברית בהר הצופים, תיאוריה והיסטוריה של אדריכלות, והחשיבה האנתרופולוגית על אודות מקום ואי-מקום — מתמקד ביחס האנכרוניסטי שמתקיים בקמפוס האוניברסיטה העברית הבנוי כמגהסטרוקטורה (megastructure) בין מרחב הפנים ההיפר-קפיטליסטי לבין דימויו המבצרי.

The Mountain and the Fortress: The Location of the Hebrew University Campus on Mount Scopus in the Israeli Imagination of National Space / Ayala Levin

Located east of the Green Line in fortress-like premises, the Hebrew University campus on Mount Scopus hovers conspicuously over the Old City of Jerusalem, mirroring it in an uncanny resemblance. After having been an Israeli enclave at the heart of Jordanian rule during the nineteen years of the city's division, the Israeli return to this site was celebrated as an historical reclamation. Unlike the Old City, it marked a return to modern Zionist history and to the territorial map it delineated in cultural and civilian means. This paper examines the ramifications of this recent past on the 1967 campus design.

The inquiry revolves around the fundamental difference between the monumental and pseudo-vernacular appearance of the campus as it is projected towards the city, and its hyper-capitalist interiors that share commonalities with the spatial ordering and control of shopping malls and airports. By occupying a liminal position in relation to the city, the campus both demarcates and transgresses the city's eastern boundary. Through the unfolding of the campus' megastructural design I examine how this politically contentious location is constructed in the Israeli imagination of national space as a threshold between destruction and rejuvenation, east and west, wilderness and civilization, and religious Jewish history and modern Zionist history.

الجبل والحصن: موقع حرم الجامعة العبرية على جبل المشارف في الفضاء القومي الإسرائيلي المتخيَّل /
أيالاه ليفين

يتراءى حرم الجامعة العبرية، القائم شرق الخط الأخضر بما يشبه الحصن، وكأنه يحوم بوضوح حول البلدة القديمة للقدس ويصوّرها بشكل خارق للطبيعة. بينما كان يُنظر إلى هذا الحرم بوصفه مقاطعة محاطة ببلد أجنبي تقع ضمن حدود السلطة الأردنية على امتداد تسع عشرة سنة بعد تقسيم المدينة، فقد تمّ الاحتفاء بعودته إلى الحضن الإسرائيلي بوصف هذه "العودة" تصويبًا تاريخيًا. خلافًا لحالة البلدة القديمة، فقد نُظر إلى هذه العودة بوصفها عودة إلى التاريخ الصهيوني الحديث وإلى الخريطة الإقليمية التي وُضعت اعتمادًا على أدوات ثقافية ومدنية. تحاول هذه المقالة التوقّف عند فحص إسقاطات هذا الماضي غير البعيد على تخطيط توسيع هذا الحرم ضمن حدود 1967.

يتوقّف هذا الفحص عند الاختلافات الأساسية الفاصلة بين النُصب التذكارية ومختلف أشكال التمظهر الخادع والشواهد المحلّية المزيّفة لهذا الحرم، التي يجسّدها من موقعه المشهدي المطل على المدينة، وبين الأشكال والأجهزة المبتذلة القائمة داخله وفي مدخله كتلك المنتشرة في مختلف الأحيزة بالغة الرأسمالية المضبوطة والمُسيطر عليها مثل المراكز التجارية الكبيرة والمطارات. من خلال احتلال الحرم موقعًا بينيًّا في مقابل المدينة، فإنه يعيّن تخوم شرق المدينة من جهة وينتهكها من جهة أخرى. من خلال التصميم الإنشائي العملاق دائم التوسّع لهذا الحرم الجامعي. سأحاول في هذه المقالة فحص كيفية تشكيل موقع الحرم المتنازع عليه سياسيًّا في الفضاء القومي الإسرائيلي المتخيَّل بوصفه حدًّا فاصلاً بين نزعتي الهدم والتجديد، بين الشرق والغرب، بين الحياة البرّية والحياة الحضرية، بين التاريخ الديني اليهودي والتاريخ الصهيوني الحديث.