המשוטט בבגדאד: על דמותו של המהלך בדרך באחד מפירושיו של ר' יוסף חיים

המשוטט בבגדאד: על דמותו של המהלך בדרך באחד מפירושיו של ר' יוסף חיים / אבי-רם צורף

המחבר מבקש להעמיד את חוויית השוטטות שצמחה עם התפתחות הכרך האירופי המודרני אל מול חוויה דומה, אשר עלתה מתוך תהליכי האורבניזציה שהתרחשו בבגדאד העות'מאנית בתקופה זו. ביטוי לחוויה זו נמצא באחד מפירושיו התלמודיים של ר' יוסף חיים (הרי"ח), מגדולי הפוסקים וההוגים מקרב יהודי האימפריה העות'מאנית. בפירושו זה הרי"ח מבחין בין דמותו של "המהלך בדרך" לבין "עוברי הדרכים". המהלך בדרך של הרי"ח, כמו דמות המשוטט של שארל בודלר, חותרת תחת הריתמוס העירוני, ההופך את ההליכה לבעלת תכלית המבטלת את תוכנן של ההתרחשויות המתארעות על האדם במהלכה. אליבא דרי"ח, המהלך בדרך מבקש לגאול את ניצוצות הקדושה שהותירו אחרי גבם עוברי הדרכים, ההמונים. את החוויה המובעת בדבריו של הרי"ח צורף בוחן על רקע תהליכי האורבניזציה ששינו את פני המרחב הבגדאדי במחצית השנייה של המאה התשע-עשרה, ובייחוד בתקופתו של מושל הפרובינציה מדחת פאשא (1869–1873). התבוננות זו, המתחשבת באופני עיצובו של המרחב העירוני העות'מאני המודרני ובתפיסת הזמן המאפיינת אותו, עשויה להצביע על דגם חדש של שוטטות פרי יצירתו של הרי"ח.

The Flâneur in Baghdad: The Wandering Experience in One of R. Yosef Haim’s Talmudic Exegeses / Avi-ram Tzoreff

In this article I juxtapose the wandering experience that developed as part of the growth of the modern European city in the nineteenth century with a similar experience that emerged during the urbanization of Ottoman Baghdad during this period. We find an expression of the Baghdadi experience in one of the Talmudic exegeses of R. Yosef Haim – one of the great nineteenth-century halakhic adjudicators and philosophers in the Jewish communities of the Ottoman Empire – in which he distinguished between the characters of “one who is walking along the way” and ”those who pass by the way”. Like Charles Baudelaire’s “flâneur,” R. Yosef Haim’s “one who walks along the way” challenges the urban rhythm that creates a style of walking with a defined destination and that neutralizes the effect of the events that occur along the way. “The one who walks along the way” is the one who wishes to redeem the divine sparks (nitzotzot) that “those who pass by the way” have left behind them. I discuss the experience expressed in R. Yosef Haim’s words regarding the urbanization processes in Baghdad in the second half of the nineteenth century. Through this context, I argue that we can see in R. Yosef Haim the creator of a new model of wandering in the city – that is, a new model of flânerie.

المتجوّل في بغداد: حول شخصية الماشي على الطريق في أحد تفسيرات الحاخام يوسف حاييم / آڤي رام تسوريف

يسعى الكاتب، في معرض المقالة الحاليّة، إلى موضعة تجربة التجوال التي ظهرت في ظلّ تطوّر الحاضرة الأوروبيّة الحديثة، في مقابل، تجربة شبيهة ظهرت في معرض سيرورة التمدّن في بغداد العثمانيّة في الفترة نفسها. تجلّى أحد تمظهرات هذه التجربة في تفسير الحاخام يوسف حاييم البغداديّ (ت 1909)، أحد أكبر فقهاء الشريعة اليهوديّة ومفكّر أقام بين ظهراني الخلافة العثمانيّة، لإحدى المسائل التلموديّة. يميّز الحاخام في معرض تفسيره هذا بين شخصيّة "الماشي على الطريق" وبين "المارّة في  الطرقات". أسوة بشخصيّة المتجوّل عند شارل بودلير، فإنّ الماشي على الطريق، وفق الحاخام، يسعى إلى زعزعة وتيرة الإيقاع المدينيّ، ذلك الإيقاع الذي يحوّل المشية إلى ذات غاية تقوّض مضامين النشاطات الطارئة على الإنسان خلال وقوعها عليه. وفق الحاخام، فإنّ الماشي على الطريق يسعى إلى تخليص الإشارات المقدّسة التي تركها المشاة على الطرقات خلف ظهورهم. يفحص  الكاتب التجربة، التي يعبّر عنها الحاخام، في ضوء سيرورات التمدّن الذي غيّر وجه الحيّز البغداديّ في النصف الثاني من القرن التاسع عشر، وخاصة في حقبة والي بغداد مدحت باشا (1869- 1873). من شأن هذا الفحص، الذي يأخذ بعين الاعتبار أنماط تشكيل الحيّز المدينيّ العثمانيّ الحديث ومفهوم الزمن الذي يميّزه، أن يشير إلى نموذج جديد من التجوال أبدعه هذا الحاخام البغداديّ.