ממלא מקום

משפט מדומיין: חברה אזרחית, ספרות וצדק מעברי ביקורתי בישראל

גישה חופשית הורדה
  • תיאור

תיאור מוצר

משפט מדומיין: חברה אזרחית, ספרות וצדק מעברי ביקורתי בישראל

רננה קידר ורון דודאי

 

התחום של "צדק מעברי" (transitional justice), אשר בוחן כיצד חברות מתמודדות עם מורשת של סכסוכים והפרות המוניות של זכויות אדם, צמח בעשורים האחרונים בקצב מטאורי. כתחום שעניינו בעיקר בשלב שאחרי – אחרי המעבר מסכסוך לשלום, אחרי נפילתו של משטר דכאני – או בהתמודדות עם עוולות העבר, שיח הצדק המעברי ועקרונותיו נראים במבט ראשון תלושים ממציאות הסכסוך הישראלי–פלסטיני המתמשך. ואף על פי כן, המאמר מזהה ומנתח אופנים שונים שבהם החלו תמות של צדק מעברי להופיע בשיח הישראלי בשתי זירות מקבילות: בפעילותם של ארגוני חברה אזרחית וביצירות ספרות. בעוד במדינות אחרות בעולם הזרז לצמיחת שיח של צדק מעברי היה השלמת תהליכי שלום, המחברים טוענים כי בנסיבות המקומיות נוצר מצב פרדוקסלי שבו דווקא משום שתהליך אוסלו כשל והמשא ומתן לשלום שוב אינו אפשרות מיידית, נפתח מרחב ביקורתי לעיסוק בשאלות של אחריות היסטורית לעוולות. בהיעדר אפשרות לבחון שאלות אלו בזירה המשפטית הרשמית, בחינת עוולות העבר מועתקת לזירות חלופיות, אשר המשותף להן הוא דימיוּן והטרמה של הליכי צדק מעברי. המאמר בוחן כיצד התמות המעבריות באות לידי ביטוי במנגנונים לא רשמיים של החברה האזרחית וביצירות ספרות בעידן פוסט-אוסלו.

Imagined Trials: Civil Society, Literature, and Transitional Justice in Israel/Palestine

Renana Keydar and Ron Dudai

The field of transitional justice – which examines how societies deal with legacies of conflicts and mass human rights violations – has undergone a meteoric rise in recent decades. The discourses and practices of transitional justice – part of a field situated mainly in the “post” phase, following transitions from conflict to peace, or from repressive regimes to democracy – seem at first incompatible with the reality of the protracted Israeli-Palestinian conflict. Nevertheless, in this article we identify and analyze several ways in which transitional justice themes have begun to appear in the Israeli discourse in two parallel arenas: the work of civil society organizations and literary writings. Whereas in other countries around the world the catalyst for the rise of transitional justice discourse has been the implementation of peace processes, we argue that local circumstances have led to a paradoxical situation in which the failure of the Oslo process and the removal of peace negotiations as an immediate option have opened a critical space for dealing with transitional questions regarding historical responsibility for wrongdoings. At the same time, in the absence of the option of examining these questions in the formal legal arena, the examination of past injustices shifts to alternative arenas, which imagine, through mimicry and prefiguration, formal processes of transitional justice. The article examines how transitional themes are expressed in informal mechanisms of civil society and in literary works of the post-Oslo era.

قضاء متخيَّل: مجتمع مدني، أدب وعدالة انتقالية نقدية في إسرائيل

رننا كيدار ورون دودائي

 

لقد تسارع ظهور مجال "العدالة الانتقالية" (transitional justice)، الذي يقوم بفحص كيفية تعامل المجتمعات مع موروث الصراع والانتهاكات الجماعية لحقوق الإنسان المنتشرة في العقود الأخيرة بصورة هائلة. بوصفه مجالاً يعنى بالأساس بالمرحلة اللاحقة – ما بعد الانتقال من الصراع إلى السلم، أو بعد سقوط النظام القامع – أو بالتعامل مع مظالم الماضي، فإن خطاب العدالة الانتقالية ومبادئه يبدو من النظرة الأولى منسلخًا عن واقع الصراع الإسرائيلي الفلسطيني المستمر. وبالرغم من ذلك، تقوم المقالة بتشخيص وتحليل الأشكال المختلفة التي ظهرت من خلال مسائل العدالة الانتقالية في الخطاب الإسرائيلي في حلبتين متوازيتين: في نشاط منظمات المجتمع المدني وفي أعمال أدبية. بينما كان المحرّك لظهور خطاب العدالة الانتقالية في بلدان أخرى في العالم بغية استكمال عمليات السلام، يجادل الكاتبان أنه في ظل الظروف المحلية، فقد نشأت حالة متناقضة مفادها أنه بسبب فشل عملية أوسلو تحديدًا، ولم تعد تطرح مفاوضات السلام كإمكانية متاحة فورًا، فقد ظهر فضاء هام للتعامل مع مسائل المسؤولية التاريخية عن المظالم. في ظل غياب فرصة مناقشة هذه المسائل في الحلبة القانونية الرسمية، فقد استنسخت عملية دراسة مظالم الماضي إلى حلبات بديلة، والقاسم المشترك بينها جميعًا هو تحديد إجراءات العدالة الانتقالية في ظل غياب إجراءات رسمية. تفحص المقالة كيف يتم التعبير عن الموضوعات الانتقالية في منظومات غير رسمية للمجتمع المدني والأعمال الأدبية في حقبة ما بعد أوسلو.

+ תקציר

משפט מדומיין: חברה אזרחית, ספרות וצדק מעברי ביקורתי בישראל

רננה קידר ורון דודאי

 

התחום של "צדק מעברי" (transitional justice), אשר בוחן כיצד חברות מתמודדות עם מורשת של סכסוכים והפרות המוניות של זכויות אדם, צמח בעשורים האחרונים בקצב מטאורי. כתחום שעניינו בעיקר בשלב שאחרי – אחרי המעבר מסכסוך לשלום, אחרי נפילתו של משטר דכאני – או בהתמודדות עם עוולות העבר, שיח הצדק המעברי ועקרונותיו נראים במבט ראשון תלושים ממציאות הסכסוך הישראלי–פלסטיני המתמשך. ואף על פי כן, המאמר מזהה ומנתח אופנים שונים שבהם החלו תמות של צדק מעברי להופיע בשיח הישראלי בשתי זירות מקבילות: בפעילותם של ארגוני חברה אזרחית וביצירות ספרות. בעוד במדינות אחרות בעולם הזרז לצמיחת שיח של צדק מעברי היה השלמת תהליכי שלום, המחברים טוענים כי בנסיבות המקומיות נוצר מצב פרדוקסלי שבו דווקא משום שתהליך אוסלו כשל והמשא ומתן לשלום שוב אינו אפשרות מיידית, נפתח מרחב ביקורתי לעיסוק בשאלות של אחריות היסטורית לעוולות. בהיעדר אפשרות לבחון שאלות אלו בזירה המשפטית הרשמית, בחינת עוולות העבר מועתקת לזירות חלופיות, אשר המשותף להן הוא דימיוּן והטרמה של הליכי צדק מעברי. המאמר בוחן כיצד התמות המעבריות באות לידי ביטוי במנגנונים לא רשמיים של החברה האזרחית וביצירות ספרות בעידן פוסט-אוסלו.

+ English

Imagined Trials: Civil Society, Literature, and Transitional Justice in Israel/Palestine

Renana Keydar and Ron Dudai

The field of transitional justice – which examines how societies deal with legacies of conflicts and mass human rights violations – has undergone a meteoric rise in recent decades. The discourses and practices of transitional justice – part of a field situated mainly in the “post” phase, following transitions from conflict to peace, or from repressive regimes to democracy – seem at first incompatible with the reality of the protracted Israeli-Palestinian conflict. Nevertheless, in this article we identify and analyze several ways in which transitional justice themes have begun to appear in the Israeli discourse in two parallel arenas: the work of civil society organizations and literary writings. Whereas in other countries around the world the catalyst for the rise of transitional justice discourse has been the implementation of peace processes, we argue that local circumstances have led to a paradoxical situation in which the failure of the Oslo process and the removal of peace negotiations as an immediate option have opened a critical space for dealing with transitional questions regarding historical responsibility for wrongdoings. At the same time, in the absence of the option of examining these questions in the formal legal arena, the examination of past injustices shifts to alternative arenas, which imagine, through mimicry and prefiguration, formal processes of transitional justice. The article examines how transitional themes are expressed in informal mechanisms of civil society and in literary works of the post-Oslo era.

+ Arabic

قضاء متخيَّل: مجتمع مدني، أدب وعدالة انتقالية نقدية في إسرائيل

رننا كيدار ورون دودائي

 

لقد تسارع ظهور مجال "العدالة الانتقالية" (transitional justice)، الذي يقوم بفحص كيفية تعامل المجتمعات مع موروث الصراع والانتهاكات الجماعية لحقوق الإنسان المنتشرة في العقود الأخيرة بصورة هائلة. بوصفه مجالاً يعنى بالأساس بالمرحلة اللاحقة – ما بعد الانتقال من الصراع إلى السلم، أو بعد سقوط النظام القامع – أو بالتعامل مع مظالم الماضي، فإن خطاب العدالة الانتقالية ومبادئه يبدو من النظرة الأولى منسلخًا عن واقع الصراع الإسرائيلي الفلسطيني المستمر. وبالرغم من ذلك، تقوم المقالة بتشخيص وتحليل الأشكال المختلفة التي ظهرت من خلال مسائل العدالة الانتقالية في الخطاب الإسرائيلي في حلبتين متوازيتين: في نشاط منظمات المجتمع المدني وفي أعمال أدبية. بينما كان المحرّك لظهور خطاب العدالة الانتقالية في بلدان أخرى في العالم بغية استكمال عمليات السلام، يجادل الكاتبان أنه في ظل الظروف المحلية، فقد نشأت حالة متناقضة مفادها أنه بسبب فشل عملية أوسلو تحديدًا، ولم تعد تطرح مفاوضات السلام كإمكانية متاحة فورًا، فقد ظهر فضاء هام للتعامل مع مسائل المسؤولية التاريخية عن المظالم. في ظل غياب فرصة مناقشة هذه المسائل في الحلبة القانونية الرسمية، فقد استنسخت عملية دراسة مظالم الماضي إلى حلبات بديلة، والقاسم المشترك بينها جميعًا هو تحديد إجراءات العدالة الانتقالية في ظل غياب إجراءات رسمية. تفحص المقالة كيف يتم التعبير عن الموضوعات الانتقالية في منظومات غير رسمية للمجتمع المدني والأعمال الأدبية في حقبة ما بعد أوسلو.