נוסטלגיית שואה: עיון מחודש בטראומה ובנוסטלגיה לאור המקרה של "פיצה באושוויץ"

נוסטלגיית שואה: עיון מחודש בטראומה ובנוסטלגיה לאור המקרה של "פיצה באושוויץ" /
חגי דגן וגידי דישון

הנוסטלגיה משרתת את הצורך לראות את העבר באור חיובי, צורך הנובע ממצבנו בהווה ומנותק מאופיו האמתי של העבר. על פי השקפה זו, הנוסטלגיה בוראת מחדש את העבר מתוך הכמיהה אליו. אם כן, נראה שקל יותר לצבוע בצבעים חיוביים עבר נעים ולא עבר עגום. הנוסטלגיה איננה אשליה גמורה. היא יוצרת חיבור יצירתי אל העבר ואינה מתעלמת מזיכרונות ממשיים.
פעולתה היצירתית של הנוסטלגיה איננה אפשרית כמעט אל מול עבר טראומתי שאינו מותיר מקום לזיכרונות טובים. התגובה לעבר כזה עשויה להיות אבל או סרקזם. דומה שהסרקזם מנוגד לנוסטלגיה מפני שהוא יוצר מבט מרוחק שנוטה למוסס את הכמיהה התמימה, הפוזיטיבית של הנוסטלגיה. מכאן עולות אפוא שתי מסקנות: (א) אי-אפשר להתבונן בעבר טראומתי בנוסטלגיה; (ב) סרקזם אינו יכול להתקיים בכפיפה אחת עם נוסטלגיה.
עם זאת, דומה כי הנוסטלגיה המוצגת בסרט פיצה באושוויץ (ישראל, 2008) סותרת את שתי המסקנות. היא מופנית כלפי עבר טראומתי ומעורבת בסרקזם ובהומור שחור. מאמר זה שופך אור חדש על מושג הנוסטלגיה כדי לנסות ולהבהיר את משמעות המונח "נוסטלגיית שואה" (הנזכר בסרט עצמו).

Holocaust-Nostalgia: Rethinking Trauma and Nostalgia in light of “Pizza in Auschwitz” / Hagai Dagan & Gideon Dishon

Nostalgia serves the need to view the past positively; a need that stems from our situation in the present and is detached from the real nature of the past. According to this outlook, nostalgia recreates the past out of yearning for it. Consequently, it would seem easier to positively color a pleasant past than a grim past. Nostalgia is not a total delusion. It evokes a creative connection to the past and does not overlook actual memories.

The creative action of nostalgia is almost impossible when confronting a traumatic past that does not permit good memories. Such a past might be addressed with grief or sarcasm. Sarcasm seems to oppose nostalgia because it creates a distant gaze that is liable to dissolve the innocent, positive yearning of nostalgia. One might therefore conclude that (1) nostalgia cannot be applied to a traumatic past; (2) sarcasm cannot coexist with nostalgia.

However, the nostalgia in the film “Pizza in Auschwitz” (Israel, 2008) seems to contradict both conclusions. It is applied to a traumatic past and is mixed with sarcasm and black humor. This paper sheds new light on the concept of nostalgia to try and elucidate the meaning of “Holocaust Nostalgia” (a term used in the film itself).

"حنين المحرقة النازية": إعادة النظر في الصدمة النفسية والحنين في ضوء فيلم "بيتسا في أوشفيتس" /
حجّاي دغان وجدعون ديشون

يغذّي الحنين الحاجة إلى معاينة الماضي من خلال نظرة وردية، تلك الحاجة النابعة من وضعيتنا في الحاضر والمنسلخة عن الطبيعة الحقيقية للماضي. استنادًا إلى زاوية النظر هذه، فإنَّ الحنين يعيد إنتاج الماضي من جديد عبر التشوّق إليه. نتيجة لهذا، يبدو أنه من السهل إضفاء الصبغة الوردية على ماض لطيف أكثر من فعل ذلك على ماض مروّع. إنَّ الحنين ليس تضليلاً بالمطلق، بل هو يستحدث علاقة خلاّقة مع الماضي ولا يسعى إلى معاينة الذكريات الفعلية.

إنَّ فعل الحنين الخلاّق يكون غالبًا مستحيلاً حين يتصادم مع ماض مأساوي لا يتيح المجال أمام الذكريات اللطيفة لأن تُستحضر. إنَّ ماضيًا كهذا يُستحضر بقدر كبير وهو يلازم شعورًا مختلطًا بالحزن الشديد والتهكّم. يبدو التهكّم متعارضًا مع الحنين لأنه يقيم نظرة ثاقبة من بعيد تكون مسئولة عن غمر الحنين بالبراءة والتشوّق الوردي. لذلك، يمكن لأحد منّا الاستنتاج أنه 1) لا يمكن تطبيق الحنين على الماضي المأساوي؛ 2) ولا يمكن للتهكّم الحضور جنبًا إلى جنب مع الحنين.

ومع ذلك، يبدو إنَّ الحنين الذي يظهر في الفيلم السينمائي "بيتسا في أوشفيتس" (إسرائيل 2008) يتعارض مع هذين الاستنتاجين. فإنَّ الحنين يعيش أيضًا في ظل الماضي المأساوي كما أنه يختلط مع التهكّم والكوميديا السوداء. تسعى هذه المقالة إلى تسليط الضوء على تعبير الحنين كمحاولة لتوضيح معنى "حنين المحرقة النازية" (ذلك التعبير المستعمل في الفيلم نفسه).