"עלי לנבור בו, לנבור בו": אנתרופוקן, ספרות ואסתטיקה של אשפה

"עלי לנבור בו, לנבור בו": אנתרופוקן, ספרות ואסתטיקה של אשפה

טפת הכהן ־ביק

מאמר זה יוצא מתוך הנחה שהאשפה היא חומר חשוב להבנת העידן שאנו חיים בו, ושהמחשבה עליה חשובה דווקא מתוך פרספקטיבה אסתטית. בעידן זה, המייצר זבל כה רב עד שאי־אפשר עוד לדחוק ולהדחיק אותו, האשפה פולשת גם אל הספרות והאמנות. טענתי היא כי בעידן האשפה, בעידן של יצרנות שאינה פוסקת, הולך ונפרם אותו טעם אסתטי שנראה לנו עד לא מכבר מובן מאליו ונטול מקור. ומתוך הפרימה הזאת עולות שאלות: מה יפה? מה הרוס? מה מלוכלך ודוחה? מהו, בעצם, זבל?

נקודת המוצא של המאמר היא כי הפּנִייה אל האשפה מאפשרת היחלצות כפולה – משיח הניקיון והאסתטיקה המודרנית, אך גם משיח סביבתי פנטסטי על טבע ירוק ובתולי. "היהודי המלוכלך" מתואר כמי שעומד בניגוד לתפיסות אסתטיות וכמי שמנוכר לטבע ולחיים, ולכן הדימוי הספרותי של היהודי מאפשר לבחון את המפגש בין שיח הניקיון ובין הטבע. במאמר אני בוחנת טקסטים מתקופות שונות בספרות העברית שהעמידו במרכזם את האשפה – סיפור מן החיבור הימי־ביניימי בן המלך והנזיר, ולצידו טקסטים מן הספרות הישראלית העכשווית: שני סיפורים של רחל חלפי והספר בעין החתול של חביבה פדיה. המבט הרחב על מקומה של האשפה בספרות העברית מאפשר להציע תיאוריה של כתיבת אשפה ולעמוד על התגברות העיסוק באשפה בספרות העברית מאז שנות השמונים.

"I had to burrow through it, burrow through it": Anthropocene, Literature and Aesthetics of Garbage

Tafat Hacohen-Bick

This article presumes that garbage is an important material for understanding the era we live in, and that it is important to think about it precisely from an aesthetic perspective. In this era, which manufactures so much garbage that you can no longer push it aside and repress it, garbage has even infiltrated literature and art. I argue that in the era of garbage, an era of incessant manufacturing, the aesthetic taste that only recently seemed to us as a given without a source, is gradually unraveling. That unraveling gives rise to the questions: What is beautiful? What is destroyed? What is dirty and repulsive? What, actually, is garbage?

The starting point of the article is that turning to garbage allows a twofold escape: from the modern discourse of cleanliness and aesthetics, but also from a fantastic environmental discourse of a green and virginal nature. “The dirty Jew” is described as someone in contrast with aesthetic concepts and alienated from nature and life, and therefore the literary image of the Jew allows examining the encounter between the cleanliness discourse and nature. In the article I look at texts from different periods of Hebrew literature that placed garbage at their center: a story from the medieval compilation “The King's Son and the Ascetic,” alongside texts from contemporary Israeli literature: two stories by Rachel Halfi and the book “The Eye of the Cat” by Haviva Pedaya. Out of the broad perspective on the place of garbage in Hebrew literature I offer a theory of writing garbage and point to the increase in the discussion of garbage in Hebrew literature since the 1980s.

"عليّ أن أفتّش بها، أن أفتّش بها": الأنثروبوسين، الأدب وجماليّة القمامة

تافات هكوهن-بيك

ينطلق هذا المقال من فرضيّة أنّ القمامة هي مادّة مهمّة لفهم العصر الذي نعيش فيه، ومن أنّ التفكير بها مهم من منظور جماليّ تحديدًا. في هذا العصر، الذي ينتج كمًا هائلا من القمامة لدرجة لم يعد بالإمكان إبعادها وإخفاؤها، تجتاح القمامة الأدب والفنّ. ادعائي هو أنّه في عصر القمامة، في عصر إلانتاجيّة التي لا تتوقّف، ينفتق ذوق جماليّ بدا لنا حتّى فترة ليست ببعيدة مفهومًا ضمنًا ولا مصدر له. من خلال هذا الانفتاق تظهر عدّة أسئلة: ما الجميل؟ ما المهدوم؟ ما القذر والمنفّر؟ وما هي، حقًا، القمامة؟

نقطة انطلاق المقال هي أنّ التوجه إلى القمامة يمكّن من الانعتاق المضاعف – من خطاب النظافة والجماليات الحديثة، وكذلك من الخطاب البيئيّ الفنتازيّ عن الطبيعة الخضراء والعذراء. يوصف "اليهوديّ القذر" كمن يناقض التصوّرات الجماليّة وكمغترب عن الطبيعة والحياة، ولذلك فإنّ التشبيه الأدبيّ لليهوديّ يمكّن من بحث اللقاء بين خطاب النظافة والطبيعة. في هذا المقال، أبحث في نصوص من فترات مختلفة في الأدب العبريّ وضعت القمامة في مركزها – قصّة من النصّ القروسطويّ بين الملك والراهب، وإلى جانبه نصوص من الأدب الإسرائيليّ المعاصر: قصتان لراحيل حلفي وكتاب في عين القطّ لحڤيڤا بدايا. يمكّن المنظور الواسع على مكانة القمامة في الأدب العبريّ من طرح نظريّة كتابة القمامة والنظر إلى تعاظم الاهتمام في القمامة بالأدب العبريّ منذ سنوات الثمانين.