קולוניאליזם התיישבותי, נקודת המבט הילידית והסוציולוגיה של ייצור ידע בישראל/פלסטין

קולוניאליזם התיישבותי, נקודת המבט הילידית והסוציולוגיה של ייצור ידע בישראל

אריז' סבאע'-ח'ורי

המאמר מתחקה אחר חזרתה של הפרדיגמה הקולוניאלית-התיישבותית במדעי החברה והרוח בישראל ובוחן את התפתחותה, ומתמקד בשתי הזירות העיקריות שבהן נוסחה ביקורת חריפה על הציונות ועל גרסתה הרשמית לאירועי 1948 – הסוציולוגיה וההיסטוריה. המאמר מציע שלושה טיעונים עיקריים. ראשית, הופעתה המחודשת של פרדיגמת הקולוניאליזם ההתיישבותי בהקשר המקומי נעוצה בתמורות שהתחוללו בפוליטיקה הפלסטינית בישראל. שנית, בניגוד למגמות כמו פוסט-ציונות, ההיסטוריונים החדשים, הסוציולוגיה הביקורתית והתיאוריה הפוסטקולוניאלית – שהתמקדו באירועי 1948 או בביקורת על ההגמוניה האשכנזית – האימוץ המחודש של פרדיגמת הקולוניאליזם ההתיישבותי איננו מונהג על ידי חוקרים ישראלים או יהודים, אלא מדובר בפרויקט מחקרי שמובל בעיקר על ידי חוקרים פלסטינים אזרחי ישראל ומרכזי מחקר פלסטיניים בישראל. שלישית, חוקרים ביקורתיים ופוסט-ציונים, שחקרו את הסכסוך במסגרת הקולוניאלית-התיישבותית, נטו לתאר את ההיבט הקולוניאלי של היחסים בישראל כמרכיב בהיסטוריה של המקום בעבר ולא כתהליך מתמשך בהווה. יתר על כן, המחקרים הקודמים נטו להתמקד בתנועה הציונית, בישראלים ובמעשיהם, ואילו הפלסטינים נעדרו מהניתוח או נותרו מחוץ לו. הגל המחקרי החדש, לעומת זאת, מתאפיין בחזרת הפלסטינים הן להיסטוריה – לא רק כקורבנות, אלא כשחקנים היסטוריים, שהתנגדותם לפרויקט הציוני לקחה חלק בעיצובו – והן להיסטוריוגרפיה ולמחקר הסוציולוגי כחוקרים מעורבים. כאן, אטען בסוף המאמר, עולה האפשרות להתהפכות המבט ולהפיכתן של הציונות ושל ישראל לאובייקטים של מחקר מנקודת מבטם של קורבנותיהן הפלסטינים. המאמר מסתיים בסימון כיווני מחקר חדשים באמצעות פנומנולוגיה של היחסים בין האזרחים הפלסטינים בישראל לבין החברה הישראלית.

Settler Colonialism, the Indigenous Perspective, and the Sociology of Knowledge Production in Israel

Areej Sabbagh-Khoury

The article traces the return of the settler colonial paradigm to the social sciences and humanities in Israel, with an emphasis on sociology and history as the two major disciplines that have produced robust criticisms of the myths of 1948 and the history of Zionism. The article offers three main arguments. The first is that the return of the settler colonial paradigm within the social sciences in Israel was due in large part to the development of a set of political conditions within Palestinian society in Israel. Second, Palestinian scholars and research centers based in Israel are playing a significant role in the resurgence of the settler colonial paradigm, in contrast to the earlier phases of what became known as “post-Zionism”/“the new historians,” “critical sociology,” and postcolonialism, which were all dominated by Israeli scholars and focused either on the 1948 war or on criticizing the Ashkenazi hegemony. Third, I demonstrate that, while scholars within the field of sociology and the Israeli social sciences in general have previously analyzed the conflict within the colonial/settler colonial framework, their research has characteristically framed the colonial situation in Israel/Palestine as historical in nature, rather than as an ongoing process. Moreover, as a Jewish/Israeli-centric field, it has focused mainly on the Zionist movement and on Israelis and their practices, leaving Palestinians absent from, or external to, their analysis. The article thus argues that what distinguishes the current phase of scholarly discussion of settler colonialism is that it centers the Palestinians as the group being researched, not only as victims but also as agents of history that resist the Zionist project and change its contours, historiography, and society as engaged scholars. The article ends with signaling new research directions through a phenomenology of relations between Palestinian citizens in Israel and Israeli society.

الاستعمار الاستيطاني، منظور الأصلاني وسوسيولوجيا إنتاج المعرفة في إسرائيل

أريج صبّاغ-خوري

تتعقّب المقالة عودة إطار الاستعمار الاستيطاني النظري للعلوم الاجتماعية والآداب في إسرائيل وتفحص تطوّره، وتركّز على حلبتين رئيستين، السوسيولوجيا والتاريخ، حيث تبلور فيهما نقد لاذع للصهيونية ولروايتها الرسمية لما جرى في 1948. تعرض المقالة ثلاث مجادلات مركزية. الأولى، تفيد أن الظهور المتجدّد لإطار الاستعمار الاستيطاني النظري في السياق المحلّي يكمن في التحوّلات الطارئة على السياسة الفلسطينية في إسرائيل. الثانية، خلافًا لتوجّهات أخرى، مثل ما بعد الصهيونية، والمؤرخون الجدد، والسوسيولوجيا النقدية ونظرية ما بعد الكولونيالية – التي ركّزت جميعها على أحداث 1948 أو على الهيمنة الإشكنازية – فإن التبنّي المتجدّد لإطار الاستعمار الاستيطاني النظري لم يتم على أيدي باحثين إسرائيليّين أو يهود، وإنما يدور الحديث عن مشروع بحثي يقوده بصورة خاصة باحثون فلسطينيون مواطنون في إسرائيل ومراكز بحث فلسطينية في إسرائيل. الثالثة، أن الباحثين النقديّين وما بعد الصهيونيّين، الذين درسوا الصراع انطلاقًا من إطار الاستعمار الاستيطاني مالوا إلى توصيف البعد الكولونيالي في العلاقات في إسرائيل بوصفه عنصرًا في تاريخ المكان ينتمي إلى الماضي لا بوصفه سيرورة مستمرة في الحاضر. إضافة إلى ذلك، مالت الأبحاث السابقة إلى التركيز على الحركة الصهيونية والإسرائيليّين ونشاطاتهم، بينما غاب الفلسطينيون من التحليل أو بقوا خارجه. أما التيار البحثي الجديد، بالمقابل، فيتميز بعودة الفلسطينيّين إلى التاريخ – لا كضحايا فقط، بل كفاعلين في التاريخ، تشارك مقاومتهم للمشروع الصهيوني جزءًا من تشكيله – وبوصفهم باحثين مشاركين في كتابة التاريخ والبحث السوسيولوجي. أجادل هنا في ختام المقالة بشأن ظهور فرصة تقلب المنظور، بحيث تتحوّل الصهيونية ودولة إسرائيل كموضوع بحث من زاوية نظر ضحاياهما الفلسطينيّين. تختتم المقالة برسم اتجاهات بحثية جديدة بواسطة التوقف عند تمظهر العلاقات بين المواطنين الفلسطينيّين في إسرائيل وبين المجتمع الإسرائيلي.