״לחשוב את השלם באי-אמיתותו״: על התיאוריה החברתית של אדורנו

״לחשוב את השלם באי-אמיתותו״: על התיאוריה החברתית של אדורנו

נווה פרומר

הטקסט מציע מבוא לתיאוריה החברתית של אדורנו דרך קריאה בהרצאתו המתפרסמת בגיליון זה, ״היבטים של הימין הקיצוני החדש״. ההרצאה מנתחת התפתחויות פוליטיות כמתרחשות על רקע שבו החברה אינה מצליחה לנהל את המתחים המבניים שלה. פרומר מבקש להתמקד בפן השני והמשלים של אותה תיאוריה: כיצד פועלת החברה ב"שגרה״ שבה היא דווקא מצליחה לנהל את אותם מתחים מובנים. אלה הן שתי פנים משלימות של אותה מסגרת הסבר מרקסיסטית שאדורנו מחויב לה, מסגרת שבבסיסה הטענה כי המציאות החברתית הקפיטליסטית היא אנטגוניסטית ורצופת סתירות במהותה. נקודה נוספת היא האופן שבו אדורנו מבקש לשלב בין ניתוח סוציולוגי-מבני לניתוח פסיכולוגי-חווייתי. הפסיכולוגי איננו שיקוף פשוט של הסוציולוגי, אלא מאמץ להתמודד באופנים שונים עם המתחים הבלתי ניתנים להתרה בו. טענות אלה יוצגו דרך תזת ״החברה השטוחה״ של אדורנו. המבנה החברתי היסודי הוא הפיצול המעמדי בין הון לעבודה, בעוד שפיצול זה אינו מוצא ביטוי בחוויית החיים החברתית של אף אחד מן המעמדות. ההבדל המעמדי האיכותי נחווה על ידי כל המעמדות כרצף כמותי (כולנו צרכנים, כולנו משקיעים, כולנו נתונים לנסיבות כלכליות שאינן בשליטתנו המלאה). לטענת אדורנו, אי-התאמה זו של המבני לחווייתי הופכת בעצמה לגורם פעיל של השעתוק החברתי. חלקו האחרון של הטקסט עוסק במושג האידיאולוגיה ובשאלה אם אדורנו העמיד תפיסה משכנעת של ביקורת אידיאולוגיה.

“To Think the Totality in its Untruth”: Adorno's Social Theory

Naveh Frumer

This text offers an introduction to the social theory of Adorno through a reading of his lecture published in this issue, “Aspects of Contemporary Right-wing Radicalism.” The lecture analyzes political developments as taking place against the backdrop of a society that fails to manage the inherent tensions within it. The text focuses on the second aspect and complements that theory, considering how society acts in its usual routine in which it does succeed in managing those inherent tensions. These are the two complementary faces of the same Marxist explanatory framework to which Adorno is committed, a framework underlying which is the argument that the capitalist social reality is antagonistic and fundamentally full of contradictions. An additional point is the way in which Adorno seeks to combine a sociological-structural analysis with a psychological-experiential analysis. The psychological is not a simple mirroring of the sociological, but rather an effort to contend in various ways with the tensions within it that cannot be resolved. These arguments are presented through Adorno’s “flat society” thesis. The basic social structure is a class division between wealth and work, although this division is not manifested in the social life experience of any of the classes. The qualitative class difference is experienced by the classes as a quantitative continuum (all of us are consumers, all of us are investors, all of us are subject to economic circumstances over which we do not have full control). According to Adorno, this discrepancy between the structural and the experiential in itself becomes an active factor in social reproduction. The last part of the text deals with the concept of ideology and the question of whether Adorno established a convincing approach for a critique of ideology.

"التفكير بالكامل من عدم حقيقته": عن النظريّة الاجتماعيّة لأدورنو

نافا فرومر

يقترح المقال مقدّمة للنظريّة الاجتماعيّة لأدورنو من خلال قراءة محاضرته الشهيرة، المنشورة في هذا العدد: "جوانب اليمين المتطرّف الجديد". تحلّل المحاضرة التطوّرات السياسيّة على أنّها تحدث على خلفية عدم نجاح المجتمع في إدارة توتراته البنيويّة. يسعى المقال للتركّز في الجانب الثاني والمكمّل لهذه النظريّة: كيف يعمل المجتمع في "الأوقات الاعتياديّة"، التي ينجح فيها تحديدًا في إدارة تلك التوترات البنيويّة. يكمّل هذان الوجهان نفس إطار الشرح الماركسيّ الذي يلتزم به أدورنو، إطار أساسه الادعاء أنّ الواقع الاجتماعيّ الرأسماليّ مُعادٍ ومليء بالتناقضات الجوهريّة. نقطة أخرى هي الطريقة التي يسعى فيها أدورنو للدمج بين التحليل السوسيولوجيّ-البنيويّ والتحليل السيكولوجيّ المبني على التجربة المعاشة. السيكولوجيّ ليس مجرد انعكاس للسوسيولوجيّ، بل مسعى مواجهة بطرق مختلفة مع التوترات غير القابلة للحلّ. عُرضت هذه الادعاءات من خلال أطروحة "المجتمع المسطّح" لأدورنو. المبنى الاجتماعيّ الأساسيّ هو الفصل الطبقيّ بين الثروة والعمل، في حين أنّ هذا الفصل غير معبّر عنه في تجربة الحياة الاجتماعيّة لأيٍّ من هذه الطبقات. تعيش كلّ الطبقات هذا الفرق الطبقيّ النوعيّ كتسلسل كميّ (كلّنا مستهلكون، كلنا مستثمرون كلّنا موجودون في نفس الظروف الاقتصاديّة الخارجة عن سيطرتنا). بحسب ادعاء أدورنو، يتحوّل عدم التلاؤم هذا، بين المبنيّ والمعاش بالتجربة، بحدّ ذاته إلى عامل فعّال في إعادة الإنتاج الاجتماعيّ. يخوض الجزء الأخير من هذا المقال في مفهوم الأيديولوجيا وفي السؤال إن كان أدورنو قد قدّم منظورًا مقنعًا لنقد الأيديولوجيا.