על הפּוסחים: "יַהְנְדֶס לֹא לִשְׁכֹּחַ"? עיון במילה אחת של אבות ישורון

על הפּוסחים: "יַהְנְדֶס לֹא לִשְׁכֹּחַ"? עיון במילה אחת של אבות ישורון /
עמוס נוי
המאמר בוחן את השימוש שעשה אבות ישורון, בשירה ובפרוזה, במילת היידיש יַהְנְדֶס, את ההסברים שנתן לה ואת המשמעויות שייחס לה, ואת התפקיד שמילאה בפולמוס שהתפתח סביב שירו "פֶּסַח עַל כּוּכִים" ושירים אחרים פרי עטו. הוא סוקר את שימושיה הספרותיים והדיבוריים בתרבות יידיש, ומציג את האופן שהדיון באטימולוגיה שלה ייצג השקפות תרבותיות ואידיאולוגיות (המסוות עצמן לעתים כמחלוקות כמו-מדעיות). בחינה זו מאירה באור חדש גם את שימושיו הפואטיים של ישורון במונח פנים-תרבותי מובהק זה, ומצביעה על קשרים בין ההיסטוריה הסבוכה של המילה והדיונים בה ובין האופנים ששימשה את ישורון בתביעתו המוסרית והרגשית להכיר בנכּבּה הפלסטינית כ"שואה יהודית".
המאמר סוקר את העניין העקבי שגילה דב סדן במילה מסוימת זו מתוך הבנתו את ההקשר התרבותי הרחב של דיונים כמו-בלשניים במקורותיה ובקורותיה. סדן חשף כיצד אטימולוגיה שגויה ו"נאורה" של המילה הזו שימשה השקפות משכיליות ועיצבה אותן, ואף השפיעה על ש"י עגנון. סדן לחם בפרשנויות כאלה של המילה מתוך עמדה תרבותית של פלורליזם פרטיקולרי הנתון בין יידישיזם לציונות. המחבר מראה כיצד דווקא עיסוק שיטתי זה של סדן, העושה אותו למקור רב ערך ועתיר תובנות בנוגע למילה זו ולהיסטוריה האינטלקטואלית שלה, מדגיש את שתיקתו בעת פולמוס "פֶּסַח עַל כּוּכִים" ולאחריו, והופך אותו לנמען המתעלם והנעלם של תביעותיו הפואטיות והמוסריות של ישורון.

Those Who Pass Over: Do not forget Yahandes? An Examination of a Word from Avot Yeshurun's Poetry / Amos Noy

The Hebrew poet Avot Yeshurun’s use, in his poetry and prose, of the Yiddish word yahandes is examined, along with the meanings he attached to it and its role in the controversy about “Passover on Caves” and other poems. The word’s usages in literary and spoken Yiddish are reviewed, as are the ways in which discussions of its etymology reflected cultural and ideological biases, often in the guise of “scientific” debates. New light is shed on Yeshurun’s poetic use of this distinctive intercultural concept. The associations between the word’s complex history and how it served Yeshurun in his emotional and moral demand for recognition of the Palestinian Naqba as a “Jewish Holocaust” are addressed.

The persistent interest Dov Sadan took in this specific word, stemming from his profound understanding of the cultural context of the pseudo-linguistic discussions of its origin and history, is reviewed. Sadan exposed how an erroneous but enlightened etymology of this word served maskilic ideas and influenced Agnon. Sadan fought such interpretations of the word from a cultural stance of “particular pluralism” located between Yiddishism and Zionism. In light of Sadan’s systematic study, which makes him a valuable source for the word’s history, his silence during and after the “Passover on Caves” controversy is emphasized, making him the silent addressee of Yeshurun’s poetic and ethical demands.

حول المتجاوزين: "يَهْنْدِس" لا نغفل؟ تأملات في كلمة واحدة للشاعر أبوت يشورون /
عاموس نوي

يفحص هذا المقال الاستخدام الذي قام به الشاعر أبوت يشورون، في الشعر والنثر، في كلمة مستقاة من لهجة الإيديش "يَهْنْدِس"، التفسيرات التي منحها إليها والدلالات التي ينسبها لها، والدور الذي لعبته في السجال والملاسنة اللذين دارا حول قصيدته "تجاوز الكُوى" وقصائد أخرى من تأليفه. ويستعرض الاستخدامات الأدبية والعامية السائدة في ثقافة الإيديش، ويستعرض طريقة النقاش حول أصول كلمة "يَهْنْدِس" والتي مثّلت تصوّرات ثقافية وأيديولوجية تحجب نفسها أحيانًا من وراء قناع الاختلاف العلمي الزائف. يسلّط هذا الفحص ضوءًا جديدًا على الاستخدامات الشعرية لدى الشاعر يشورون بهذه الكلمة الثقافية الواضحة ("يَهْنْدِس")، ويشير إلى علاقات بين التاريخ المركّب للكلمة والنقاشات حولها وبين الأنماط التي استخدمها الشاعر في معرض مطالبته الأخلاقية والعاطفية بضرورة الاعتراف بالنكبة الفلسطينية بوصفها "محرقة يهودية".

يستعرض هذا المقال الاهتمام المتواصل الذي أبداه دوف سدان حول هذه الكلمة تحديدًا من خلال فهمه للسياق الثقافي الواسع للنقاشات اللغوية الزائفة حول أصولها وتاريخها. وقد كشف سدان كيف أن الأصول اللغوية الخاطئة و"المتحضّرة" لهذه الكلمة كان محل استخدام لوجهات نظر مثقفة وقامت بصياغتها، حتى أنها تركت آثارها على الشاعر شموئيل يوسف عجنون. وقد قاوم سدان مثل هذه التفسيرات للكلمة انطلاقًا من موقف ثقافي يتغنّى بالتعدّدية الخصوصية القائمة بين ثقافة الإيديش والصهيونية. وبيَّن الكاتب كيف أن انشغال سدان المنهجي تحديدًا، الذي يجعله مصدراً قيمًا ونافذ البصيرة فيما يتعلّق بهذه الكلمة وتاريخها الفكري، يؤكّد على صمته خلال السجال الذي دار في أعقاب صدور قصيدة "تجاوز الكُوى" وفيما بعد ذلك، وحوّله إلى باحث متجاهل لمطالبات يشورون الشاعرية والأخلاقية.