"קריעה": ברכה סרי והסדר האינססטואלי

"קריעה": ברכה סרי והסדר האינססטואלי / שירה סתיו

המאמר מציג את מבטה הביקורתי של המשוררת והסופרת ברכה סרי (1940–2013) על מה שסתיו מבקשת לכנות "הסדר האינססטואלי", כלומר – הסדרתו הסמלית של גילוי העריות אל תוך מערכי הכוח המעצבים את היחסים שבין המינים. המאמר מתבסס על קריאה בסיפורה הידוע של סרי "קריעה" (1980), המציב, כך טוענת סתיו, את גילוי העריות כמטפורה וכמודל של יחסי המינים, מודל החוצה גבולות אתניים, מעמדיים, אידיאולוגיים, כלכליים וחברתיים.

הסיפור מציג מקרוב את החוויה המזעזעת של נערה צעירה, ילדה למעשה, בליל כלולותיה. במצוות אביה היא נישאת לאלמן קשיש, בתמימות גמורה, ללא כל ידיעה או הכנה לקראת הצפוי לה מידו. ליל הכלולות מתואר מבעד לעיניה כסצנה של אונס אלים, שהוא הוא, למרבה האימה, טקס המעבר המציין את חניכתה של הילדה לנשיות בוגרת, כלומר לחיים של שעבוד מוחלט לספרה הביתית והמשפחתית.

לכאורה אין מדובר בסיפור העוסק בגילוי עריות. ואולם, הקריאה של סתיו מבקשת להסיט את נקודת המבט שממנה נקרא הסיפור – נקודת מבט פמיניסטית ביקורתית על נוהגי שעבוד מסורתיים – ואף להרחיב אותה. לטענתה, באמצעות הכתיבה על נוהגי הנישואים המסורתיים והמקובלים בקהילתה, והזרתם החריפה דרך תודעת הנערה, סרי חושפת את החפיפה המבנית שבין הסדר הפטריארכלי לסדר האינססטואלי, ולמעשה קורעת את המסווה מעל לקשר זה. קריאת הסיפור דרך הפרספקטיבה של גילוי העריות מעמיקה ומרחיבה את ההיבט הביקורתי הגלום בו, ומראה שהביקורת נוגעת לא רק ביחס אל נשים בחברה מסורתית. סרי לא רק משמיעה בסיפורה קול מזרחי מחאתי ואנטי-גזעני במרכזו של הפמיניזם הליברלי, אלא מגיעה אל לב לבם של יחסי המגדר, חושפת את המבנה האינססטואלי שביסודם, ומתנגדת גם למבני היסוד של קנון הספרות העברי ושל הפרויקט הציוני.

“Tearing”: Bracha Serri and the Incestuous Order / Shira Stav

This article analyzes “Kri’a” (Tearing, 1980), a story by Bracha Serri (1940–2013). I argue that the story presents a fierce critique of what I call “the incestuous order,” namely the way in which incest is symbolically regularized in the power relations between the sexes. According to my reading, this story presents incest as a model of gender relations that crosses ethnic, ideological, social, and economic boundaries.

“Kri’a” tells the horrific story of a young girl who, in obedience to her father, is married to an old widower. In her total naïveté, she has no knowledge of what to expect on her wedding night. As seen through her eyes, that night involves a violent act of rape, which functions as the ritual to guide her into mature femininity – or, in other words, to a life of total subjugation in the domestic and familial sphere.

Seemingly, it is not a story about incest. Yet my reading shows that it directs a fierce critical gaze, from the perspectives of gender and ethnicity, at the vertex of the incestuous canon. By presenting traditional marriage in Yemen and in Israel as a symbolic act of incest in which patriarchal men subjugate young girls – a process enhanced by the biblical intertext employed – Serri blurs the clear borders between East and West, tradition and progress, questioning the success of the gender revolution in the Zionist project.

"مِزَق": براخا ساري والنظام الرَّهقويّ / شيرا ستاڤ

تعرض المقالة الحاليّة منظور الشاعرة والأديبة براخا ساري (1940- 2013) النقديّ بشأن ما تصطلح عليه الكاتبة تعبير "النظام الرَّهقويّ"^[1]، أي التنظيم الرمزيّ لغشيان المحارم ضمن منظومة القوّة التي تشكّل العلاقة بين الجنسين. تستند المقالة إلى قراءة القصّة القصيرة "مِزَق" التي نشرتها الأديبة في سنة 1980، والتي تموضع، وفق ما جاء عند كاتبة المقالة، غشيان المحارم بوصفه مجازًا ونموذجًا للعلاقة بين الجنسين، وهو نموذج عامّ يتخطّى الحدود الإثنيّة والطبقيّة والأيديولوجيّة والاقتصاديّة والاجتماعيّة.

تعرض القصّة القصيرة تجربة مأساويّة لفتاة، لا تزال طفلة عمليًّا، تتمثّل في ليلة دخلتها. عملًا بوصيّة أبيها، وبسذاجة تامّة، تتزوّج هذه الفتاة بأرمل عجوز من دون أيّ فكرة عندها أو تحضير لها لما ينتظرها. يرد وصف ليلة الدخلة عبر عيني الفناة بوصفها مشهدًا لاغتصاب عنيف، والذي يعتبر هو بحدّ ذاته طُقسَ العبور (rite de passage) – الذي يمثّل انتقال الفتاة من مرحلة الطفولة إلى مرحلة البلوغ، أي إلى مرحلة حياة العبوديّة التامّة داخل حيز البيت والأسرة.

ظاهريًّا، فإننا لسنا أمام سرد لقصة تتناول مسألة غشيان المحارم. إلاّ أن قراءة كاتبة المقالة تسعى إلى اقتراح منظور بديل للمنظور السائد لقراءة هذه القصّة، والذي يتمثّل في المنظور النسويّ النقديّ المركّز على ممارسات الاستعباد التقليديّة – وتوسيع نطاقه. وفق ما جاء في طرح كاتبة المقالة، فمن خلال الكتابة عن عادات الزواج التقليديّة السائدة في المجتمع اليهوديّ اليمنيّ في إسرائيل، وتحويلها إلى غريبة بشكل متطرّف من خلال وعي الفتاة العروس، تكشف ساري عن نقاط التماس البنيويّة بين النظام البطركيّ الأبويّ والنظام الرَّهقوي، وتمزّقُ عمليًّا القناع الذي يختبئ تحته هذا التماس. إنّ اعتماد قراءة القصّة عبر منظور غشيان المحارم يعمّق ويوسّع المنظور النقديّ الكامن فيها، ويكشف أنّ النقد ليس مقتصرًا على النظرة إلى النساء في المجتمع التقليديّ. لا تُسمِع الأديبة عبر قصّتها صوت احتجاج شرقي مناه=ض للعنصريّة القائمة في صلب النسويّة الليبراليّة فحسب، بل تصل إلى صميم علاقات الجندر، وتكشف عن المبنى الرَّهقويّ القائم في صلبها، وتعترض كذلك على الصدارة الأدبيّة العبريّة الأساسيّة والمشروع الصهيونيّ.

[1]  الرَّهق بمعنى غشيان المحارم