דיוקן המבקר כאיש כנסייה: יוזף רצינגר והקתוליזציה של הפרויקט המודרני

דיוקן המבקר כאיש כנסייה: יוזף רצינגר והקתוליזציה של הפרויקט המודרני

כרמה בן יוחנן

המאמר עוסק במבטה האמביוולנטי של הכנסייה הקתולית בת זמננו על שאלת הקשר בין הנצרות ובין המודרניות החילונית, כפי שאמביוולנטיות זו באה לידי ביטוי בהגותו של התיאולוג, איש ההיררכיה הכנסייתית והאפיפיור יוזף רצינגר, או בשמו האפיפיורי בנדיקטוס השישה-עשר (2005–2013). רצינגר מבקר את מערכת היחסים בין הכנסייה לחילוניות האירופית ומציע מודל חדש של חלוקות עבודה בין מאמינים לחילונים. במערכת יחסים זו לביקורת יש תפקיד מפתח בכינונו של דיאלוג בין "שתי התרבויות הגדולות של המערב: תרבות האמונה הנוצרית ותרבות הרציונליות החילונית".

במאמר אני טוענת כי רצינגר קיבל את הביקורת הנאורה על הכנסייה והוא חושב מתוך מסורת קתולית שכבר עברה תהליך עמוק של מודרניזציה. בד בבד, המאמר מראה כיצד דווקא כהוגה שממוקם היטב במחשבת הנאורות, רצינגר מבקר את הנחות היסוד שלה מנקודת מבט קתולית שמרנית. הוא אינו מצביע על כשלי הנאורות על מנת להשיב את האנושות לעידן שקדם לה; להפך, ברוח הגותו של הברמס, שעימה הוא מנהל דיאלוג, הוא מבקש לתקן את הנאורות ולחזק אותה. הוא עושה זאת, לטענתי, באמצעות חשיפת התשתית התיאולוגית של תפיסות האדם והחברה החילוניות ועיצובן מחדש לאור הדוקטרינה והמסורת הקתוליות. באמצעות תיקון המושגים המחולנים בשורשיהם התיאולוגיים רצינגר מבקש לעדכן את הנאורות לאור הנצרות וליצור מרחב סקולרי ותבוני על אדני האמונה הקתולית. זהו המאמר הראשון בעברית המוקדש להגותו של תיאולוג רב-השפעה זה.

A Portrait of the Critic as a Churchman: Joseph Ratzinger and the Catholization of the Modernity Project

Karma Ben Johanan

This article deals with the contemporary Catholic Church’s ambivalent view of the relation between Christianity and secular modernity, as this ambivalence is expressed in the philosophy of the theologian, man of the church hierarchy and pope, Joseph Ratzinger, known as Pope Benedict XVI (2005–2013). Ratzinger criticized the set of relations between the church and European secularism and proposed a new model of the divisions of labor between believers and secular people. Within this set of relations, criticism has a key role in forming a dialogue between “the two great cultures of the West, the culture of Christian faith and that of secular rationality.”

In this article I argue that Ratzinger accepted the enlightened criticism of the church and that his thinking lies within a Catholic tradition that has already undergone a deep process of modernization. At the same time, the article shows how, precisely as a philosopher steeped in Enlightenment thought, Ratzinger criticizes its premises from a conservative Catholic perspective. He does not point out the failures of the Enlightenment in order to restore humanity to the preceding era; on the contrary, in the spirit of the thinking of Habermas, with which he conducts a dialogue, he seeks to correct the Enlightenment and strengthen it. He does this, he claims, by exposing the theological underpinnings of the secular views of humankind and society and their reshaping in light of Catholic doctrine and tradition. By correcting secularized concepts by means of their theological roots, Ratzinger aims to update the Enlightenment in light of Christianity and to create a secular and rational sphere based on the foundations of Catholic faith. This is the first article in Hebrew devoted to the philosophy of this multi-influential theologian.

بورتريه الزائر كرجل كنيسة: يوزف ريتسينجر وكَثْلكة المشروع الحداثيّ

كرمه بن يوحنان

يدور المقال حول النظرة المتناقضة للكنيسة الكاثوليكيّة المعاصرة تجاه السؤال حول العلاقة بين المسيحيّة والحداثة العلمانيّة، بالشكل الذي ينعكس فيه هذا التناقض في فكر اللاهوتيّ ورجل الهرميّة الكنسيّة والبابا يوزف ريتسينجر، أو باسمه بنديكتوس السادس عشر (2005-2013). ينتقد ريتسنجر العلاقة بين الكنيسة والعلمانيّة الأوروبيّة ويقترح نموذجًا جديدًا لتقسيم العمل بين المؤمنين والعلمانيّين. في تلك العلاقات، هناك دور مركزيّ لتأسيس حوار بين "الثقافتين الغربيتين الكبيرتين: ثقافة الإيمان المسيحيّ والثقافة العقلانيّة العلمانيّة".

في هذا المقال أدّعي أن ريتسنجر يقبل النقد التنويريّ على الكنيسة ويفكّر من خلال تقاليد كاثوليكيّة مرّت بسيرورة تحديث عميقة. في الوقت ذاته، يُظهر المقال كيف أنّ ريتسنجر، كمفكّر لديه مكانة جيّدة في فكر التنوير، ينتقد فرضيات هذا الفكر الأساسيّة من منظور كاثوليكيّ محافظ. لا يشير ريتسنجر إلى إخفاقات التنوير من أجل أن يعيد البشريّة إلى الحقبة التي سبقته، على العكس من ذلك، وبنفس روح فكر هابرماس، الذي يخوض معه حوارًا، يسعى ريتسنجر إلى إصلاح التنوير وتقويته. وهو يقوم بذلك، بحسب ادعائي، بواسطة كشف البنية التحتيّة اللاهوتيّة لمفهوم الإنسان والمجتمع العلمانيّ وإعادة تصميها في ظل العقيدة والتقاليد الكاثوليكيّة. من خلال إصلاح المفاهيم المعلمنة بجذورها اللاهوتيّة، يسعى ريتسنجر إلى تحديث التنوير في ضوء المسيحيّة وتشكيل حيّز علميّ وعقليّ على قواعد الإيمان الكاثوليكيّ. هذا هو المقال الأول بالعبريّة المخصّص لفكر هذا اللاهوتيّ صاحب التأثير الكبير.