תצורות של רעש: פרק בהיסטוריה של הסטודיו הקם על עצמו

תצורות של רעש: פרק בהיסטוריה של הסטודיו הקם על עצמו

לאה דובב

המאמר מציג את רעיון הרעש המוזיקלי בשתי תמונות מאת הנזיר הדומיניקני ג'ובאני דָא פייזולה (הוא פְרָא אנג'ליקו, האח המלאכי). הקשרה התיאולוגי ועוצמתה הארס-פואטית של תחבולה תמונתית זו, שאין לה מקורות וסימוכין בכתובים, מוצגות דרך הפריזמה של העניין הפילוסופי המודרני בפנומנולוגיות של רעש בכלל ושל רעש מוזיקלי בפרט. שתי התמונות פורשות את חזיון הכתרת הבתולה בתואר מלכת השמיים בידי בנה-בעלה. כמו בתמונות רבות שעסקו בנושא מאז המאה הארבע-עשרה באיטליה, גם באלה מלווה את הרגע פמליה של מלאכים-מוזיקאים, וגם הן רוויות לא רק ידע באשר למבנה הריאלי של הכלים וטכניקת הנגינה בכל אחד מהם, אלא גם תחושה גופנית אינטימית של מלאכת הנגינה. בכך חידתן; כי אף שהאורתודוקסיה של תולדות האמנות עברה בשתיקה על פני התֵמה המוזיקלית השזורה בהן, ואף שחרושת הרפרודוקציה המוזיאלית עשתה אותן ל"קאוואי" מובהק, היסטוריונים של המוזיקה עמדו על כך שדימויים כאלה זרים לתורות המלאכים לדורותיהן – הם אינם מתיישבים עם הביזוי של כלי הנגינה וההשגבה של המבע הקולי בתיאולוגיה הנוצרית, והם מתנגדים למעש המוזיקלי שניטע בסביבה רעיונית זו. לכך נוספת ההבחנה שהרכבים מלאכיים רבים משלבים כלים סותרניים מבחינת הטעם והנוהג של זמנם ונחזים כמופע חסר שחר, כאַל-צורה צלילית. משום כך מייחסת להם דרך המלך של האיקונוגרפיה המוזיקלית פשר אלגורי השומט מן הכלים את מובנם המוזיקלי בכוונת מכוון ויוצר את המוזיקה המלאכית התמונתית כמערך של עוגני זיכרון, ars memoriae במובן הימי-ביניימי. עם זאת, תחת אמנת הייצוג החדשה, תיאטרון הזיכרון הזה מתגלגל בתיאטרון אבסורד. על רקע גישות פוסט-איקונוגרפיות בדבר הוויית הציור הקדוש כאובייקט פועל, המאמר מראה כי התנועה מן האלגוריה אל הרעש מכוננת פרק בהיסטוריה הלא-הומניסטית של הסטודיו הקם על עצמו: קדם-הד נוצרי לאשמת העין במחשבת המאה העשרים, ולכפרתה בספֵרות של השמע והרעש. ואחרי הרעש, דממה: חלקו האחרון של המאמר עוסק בתמונה שלישית של ההכתרה של האח אנג'ליקו, המציגה הינטשות נחרצת מן השמע בכל מופעיו. הדימוי המצומצם הזה הוא הרגשי ביותר במכלול התמורות שמעמידות שלוש ההכתרות החשובות של הצייר-הנזיר, והוא גם זה הנענה ביותר לעין ההווה.

Formations of Noise: A Chapter in the History of the Self-Abnegating Studio

Lea Dovev

This article presents the idea of musical noise in two paintings by the Dominican monk Giovanni da Fiesole (known since the end of the 15th century as Fra Angelico, “the angelical brother”). I will discuss the theological context and ars poetical power of this pictoral device, which has no written sources or evidence, through the prism of the modern philosophical interest in phenomenologies of noise in general and musical noise in particular. The two paintings portray the vision of the coronation of the Virgin as the queen of heaven by her son-husband. Like in many paintings of this theme since 14th-century Italy, in these too the moment is accompanied by a host of musician angels, and they too are infused not only with knowledge about the realistic structure of the instruments and the playing technique of each one of them, but also with a physical-intimate sense of the art of playing. That is their mystery. Because even though the orthodoxy of art history was silent about the musical theme woven into these paintings, and even though the industry of museal reproduction turned them into downright “qawaii,” music historians have noted that such images are alien to theories of angelology through the ages: They are not consistent with the contempt for instruments and sublimation of vocal expression in Christian theology, and they oppose the musical act inherent in that ideational environment. Added to that is the observation that numerous angelical ensembles combine conflicting instruments in terms of the taste and custom of their time. They appear as a groundless event, a tonal non-shape. That is why the mainstream of musical iconography gives them an allegorical meaning that intentionally eliminates the instruments' musical meaning and produces the pictorial angelic music as an array of memory anchors: ars memoriae in the medieval sense. However, under the new charter of representation, this theater of memory is reincarnated in the theater of the absurd. On the background of post-iconography approaches as to the entity of the holy painting as an acting object, I will argue that the movement from allegory to noise constitutes a chapter in the non-humanistic history of the self-abnegating studio: a Christian pre-echo of the guilt of the eye in 20th-century thought, and its atonement in the spheres of sound and noise. And after the noise, silence: the last part of the article is about a third painting of the coronation by Fra Angelico, presenting a determined abandonment of sound in all of its iterations. This narrow image is the most emotional in the totality of transformations presented by the three important coronations by the monk painter, and it is also the one that most responds to the eye of the present.

تشكّلات الضجّة: فصل في تاريخ الاستوديو الذي يتمرّد على ذاته

ليئة دوڤڤ

يقدّم هذا المقال فكرة الضجيج الموسيقيّ عبر صورتين للراهب الدومينكانيّ جوڤاني دا فايزولا (فرا أنجليكو- الأخ الملائكيّ). يُعرض السياق اللاهوتيّ والأرس-بوتيكي لهذه الخدعة الصوريّة، التي لا يوجد لها مصادر أو مراجع في الكتب المقدّسة، من خلال منظور الاهتمام الفلسفيّ الحداثيّ في ظاهراتيّة الضجيج عمومًا، والضجيج الموسيقيّ على وجه التحديد. تطرح الصورتان رؤيا تتويج العذراء ملكة للسماء على يدّ ابنها-زوجها. مثل الكثير من الصور التي تناولت هذا الموضوع منذ القرن الرابع عشر في إيطاليا، ترافق في هذه الصور أيضًا حاشية ملائكة-موسيقيّين مشبعة ليس فقط بمعرفة حول المبنى الواقعي لآلات الموسيقى وتقنيات العزف، بل بالإحساس الجسديّ-الحميميّ لصنعة العزف. وهنا يكمن لغزها؛ إذ رغم أنّ المذهب الأصوليّ في تاريخ الفنّ صمت عن أو استخف بالثيمة الموسيقيّة المنثورة في الصور، ورغم أنّ صناعة إعادة الإنتاج المتحفيّ صنعت منها "كاواي" واضح، إلّا أنّ مؤرّخي الموسيقى أصّروا على أنّ مثل هذه الصور غريبة عن تعاليم الملائكة على مرّ الأجيال – فهي لا تتوافق مع ازدراء الآلات الموسيقيّة وسمو التعبير الصوتيّ في اللاهوت المسيحيّ، كما أنّها تتعارض مع الفعل الموسيقيّ المغروس في هذه البيئة الفكريّة. يضاف إلى ذلك التمييز المتمثل في أنّ العديد من الفرق الملائكيّة تجمع بين آلات متناقضة، من حيث الذوق والممارسة السائدة في عصرها، ويتم تصوّرها على أنها عرض لا معنى له، أيّ أنّها لا-شكل نغميّ. لهذا السبب، فإن الطريقة الأمثل للأيقونيات الموسيقيّة كانت تلك التي تنسب إليها معنى استعاريًا يُسقط عن الآلات معناها الموسيقيّ، عن قصد، ويخلق الموسيقى الملائكية التصويريّة كنسق من مراسي الذاكرة بمعناها القروسطويّ. مع ذلك، في ظل فنّ التمثيل الجديد، يتناسخ مسرح الذاكرة هذا في المسرح العبثيّ. على خلفية مقاربات ما بعد-أيقونيّة حول كينونة الرسم المقدّس كذات فاعلة، يُظهر المقال أنّ الحركة من الرمز إلى الضجيج تؤسّس لفصل جديد في التاريخ اللا-إنسانيّ للاستوديو المتمرّد على ذاته: صدى ما قبل مسيحيّ لتهمة العين في القرن العشرين، وكفرها في أحياز السمع والضجيج. وبعد الضجيج، صمت. يتناول القسم الأخير من المقال، صورة ثالثة لتتويج أخي أنجليكو؛ التي تُظهر عزوفًا حازمًا عن السمع بجميع أشكاله. هذه الصورة المقلّصة هي الأكثر عاطفيّة في نسق التحوّلات التي تشكّل التتويجات الثلاث الأهمّ للرسّام-الراهب، وهي الأكثر استجابة لعين الحاضر.