מה בין "פריפריה" למדד הפריפריאליות? על מושגים ומדדים ותרומתם להבנה ולהבניה של המציאות

מה בין "פריפריה" למדד הפריפריאליות? על מושגים ומדדים ותרומתם להבנה ולהבניה של המציאות

סיגל נגר-רון

במסה זו סיגל נגר-רון תוהה על ההילה האופפת את מושג הפריפריה. היא בוחנת כיצד המושג מאומץ בידי קבוצות המבקשות לערער על הסדר הקיים וכיצד הוא ממשיך לשאת קונוטציה של התנגדות להגמוניה החברתית גם כאשר אותה הגמוניה עצמה מאמצת אותו. הפריפריאליות נחגגת לא רק במחקרים הביקורתיים; היא גם מושג המפתח במדד העיקרי של אי-שוויון חברתי בסקרי הלשכה המרכזית לסטטיסטיקה בישראל – מדד הפריפריאליות. אפשר היה לראות בכך חלחול של תובנות ביקורתיות אל לב התקנות הציבוריות הרשמיות, אולם נגר-רון טוענת כי חלחול מעין זה מרוקן את המושג מתוכן ביקורתי וחושף את ההטיה השמרנית שבו. היא עוקבת אחר מקורותיו של מדד הפריפריאליות, בוחנת את הנחות המוצא שלו ומראה כיצד הפריפריה מוגדרת בו באופן גיאוגרפי בלבד, בראש ובראשונה על פי מרחקם של יישובים מן המרכז. הגדרה שכזאת מעמידה מושג שטוח ומאחיד של פריפריה: מושג שניצב אך ורק ביחס למרכז אחד ויחיד, מושג שאינו מצליח להבחין בין יישובים בעלי אופי שונה ואוכלוסיות נבדלות, שמתעלם מן ההיסטוריה שהובילה לגיאוגרפיה זו ומהמסלולים השונים שבה, כך שמובנו של המרחק מן המרכז – של עיירת פיתוח, קיבוץ או חוות בודדים, בשנות החמישים או בימים אלו — נותר זהה. במיוחד, טוענת נגר-רון, מוחק המדד את ההבדל האתני הפנים-יהודי, וכך הוא הופך למכשיר אידיאולוגי להכחשת אי-השוויון בין אשכנזים למזרחים.

What’s the difference between “periphery” and the Peripherality Index? On terms and indexes and their contribution to the understanding and constitution of reality

Sigal Nagar-Ron

Sigal Nagar-Ron questions in her essay the halo surrounding the concept of periphery. She explores how the concept is adopted by groups that wish to challenge the existing order and how it continues to carry a connotation of resistance to the social hegemony even when it is adopted by that very hegemony itself. Peripherality is celebrated not only in critical studies; it is also the key concept in the main social inequality index used by the Israeli Central Bureau of Statistics – the Peripherality Index. This can be seen as a seeping of critical insights into the heart of the official public regulations, but Nagar-Ron argues that such seeping empties the concept of critical meaning and exposes its conservative bias. She traces the sources of the Peripherality Index, examines its presumptions, and shows how it defines periphery solely geographically, and primarily by the distance of localities from the center. Such a definition provides a flat and unifying concept of periphery: a concept that stands solely in relation to a single center, a concept that cannot distinguish between communities of different kinds with diverse populations, that ignores the history that led to that geography and its different routes, so that the meaning of distance from the center – of a development town, a kibbutz or an “individual farm,” in the 1950s or today – remains identical. Especially, argues Nagar-Ron, the index erases the internal Jewish ethnic difference, and thereby becomes an ideological tool for the denial of the inequality between Ashkenazim and Mizrahim.

ما الذي بين "المناطق الهامشيّة" ومؤشّر الهامشيّة؟ عن المفاهيم والمؤشّرات ومساهمتها في فهم وانبناء الواقع

سيچال نچار-رون

تتساءل سيچال نچار-رون في مقالتها حول الهالة التي تحيط بمصطلح الأطراف، أو الهوامش. تبحث كيف تمّ تبنّي المصطلح من قبل مجموعات تسعى لزعزعة النظام القائم وكيف يواصل حمل تداعيات مقاومة الهيمنة الاجتماعيّة، حتّى عندما تتبناه الهيمنة ذاتها. لا يُحتفل بالهامشيّة في الأبحاث النقديّة فقط، بل هي أيضًا مصطلح رئيسيّ في المؤشّر الأساسيّ لانعدام المساواة الاجتماعيّة في استطلاعات دائرة الإحصاء المركزيّة في إسرائيل-مؤشّر الهامشيّة. يمكن رؤية ذلك كاختراق لتبصّرات نقديّة لمركز المعايير العموميّة الرسميّة، لكن نچار-رون تدّعي أنّ هذا الاختراق يفرّغ المصطلح من المضمون النقديّ ويكشف التحيّز المحافظ الكامن به. تتّبع جذور مؤشّر الهامشيّة، وتفحص منطلقاته وتُظهر كيف يتمّ تعريف مناطق الأطراف أو المناطق الهامشيّة به بشكل جغرافيّ فقط، بحسب بعد البلدات عن المركز. يضع هذا التعريف مصطلحًا سطحيًا وموحِّدًا للأطراف: مصطلح يكون فقط نسبة لمركز واحد ووحيد، مصطلح لا ينجح بالتمييز بين بلدات ذات طابع مختلف وفئات سكانيّة مختلفة، يتجاهل التاريخ الذي أدّى إلى هذه الجغرافيا، والمسارات المختلفة فيها، بحيث يبقى معنى البعد عن المركز – لمدن التطوير، الكيبوتسات أو المزارع الفرديّة، في الخمسينات أو في أيامنا، هو ذاته. بشكل خاص، تدّعي نچار-رون أنّ المؤشر يمحو الفرق الإثنيّ داخل المجتمع اليهوديّ، ويتحوّل بذلك إلى أداة إيدلوجيّة لإنكار انعدام المساواة بين الإشكناز والشرقيّين.